1 Dywizjon Artylerii Konnej
| ||
 Odznaka pamiątkowa artylerii konnej | ||
| Historia | ||
| Państwo |  II Rzeczpospolita
| |
| Sformowanie | 23 lutego 1919 | |
| Patron | Józef Bem | |
| Tradycje | ||
| Święto | 19 marca[a] | |
| Dowódcy | ||
| Pierwszy | ppłk Leon Dunin-Wolski | |
| Ostatni | ppłk Tadeusz Pietsch | |
| Organizacja | ||
| Dyslokacja | garnizon Warszawa | |
| Rodzaj sił zbrojnych | wojsko | |
| Rodzaj wojsk | artyleria | |
| Podległość | Mazowiecka Brygada Kawalerii | |
1 Dywizjon Artylerii Konnej im. gen. Józefa Bema (1 dak) – oddział artylerii konnej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Dywizjon stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr I[2] w garnizonie Warszawa, w „koszarach imienia generała Józefa Bema” przy ulicy 29 Listopada (wcześniej ulica Huzarska).
Był organicznym pododdziałem artylerii: 1 pułku artylerii konnej (1921)[3], I Brygady Jazdy (1921–1924), 2 Dywizji Kawalerii (1924–1937) i Mazowieckiej Brygady Kawalerii (1937–1939).
Pod względem fachowego wyszkolenia podporządkowany był dowódcy 1 Grupy Artylerii.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
18 grudnia 1918 w Warszawie zorganizowana została 1 bateria artylerii konnej. W jej skład włączony został:
- 5 szwadron artylerii konnej 3 pułku ułanów w Warszawie ( → I pluton),
- pluton artylerii konnej por. Stanisława Kopańskiego w Radomsku przy szwadronie kawalerii rtm. Bzowskiego ( → II pluton).
25 lutego 1919 w Warszawie przystąpiono do formowania dowództwa I dywizjonu artylerii konnej oraz 2 baterii.
30 lipca 1919 ze składu dywizjonu wyłączona została 2 bateria, jako zalążek II dak. Dotychczasowy pluton kadrowy I dak rozwinięty został w baterię.
20 września 1920 w Warszawie por. Stanisław Kopański rozpoczął formować 3 baterię. Przed zakończeniem jej organizacji została włączona do VI dak. Nowa 3 bateria utworzona została w lipcu 1920 r. przez baterię zapasową artylerii konnej nr 2 w Górze Kalwarii. Po zakończeniu demobilizacji dywizjon przyjął organizację pokojową: dowództwo dywizjonu, trzy baterie i Kadra baterii zapasowej 1 dywizjonu artylerii konnej, która stacjonowała w Górze Kalwarii.
W 1926 nadano dywizjonowi imię gen. Józefa Bema[4].
Mobilizacja dywizjonu w 1939[edytuj | edytuj kod]
W sierpniu 1939 roku dywizjon odbywał w okolicach Wyszkowa ćwiczenia z Mazowiecką Brygadą Kawalerii. 24 sierpnia o 5:00 zarządzono mobilizację. Dywizjon został przeniesiony do Imielina. 26 sierpnia 1 dak odmaszerował w rejon na północ od Przasnysza, do miejsca koncentracji Mazowieckiej Brygady Kawalerii. 31 sierpnia wraz z brygadą zajął stanowiska na wschód od Mławy, na prawym skrzydle Armii „Modlin”[5].
W czasie mobilizacji dywizjon sformował:
w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym:
- bateria artylerii konnej nr 15 z plutonem kolumny amunicyjnej
- szwadron łączności nr 1
- szwadron pionierów nr 2
- drużyna parku uzbrojenia nr 141
I rzucie mobilizacji powszechnej:
- uzupełnienie marszowe dla szwadronu pionierów nr 2
- uzupełnienie marszowe dla szwadronu łączności nr 1
- pluton marszowy 1 dywizjonu artylerii konnej
- pluton marszowy 9 dywizjonu artylerii konnej
- pluton marszowy 11 dywizjonu artylerii konnej
II rzucie mobilizacji powszechnej:
- Ośrodek Zapasowy Artylerii Konnej nr 1 Mińsk Mazowiecki
Z pozostałości dywizjonu sformowano 2 września dodatkową baterię, która wzięła udział w obronie Warszawy, pod dowództwem kpt.Stanisława Koziki.
Działania dywizjonu w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]
W kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie Mazowieckiej BK. W jego skład wchodziły cztery baterie artylerii konnej (organizacja dak na stopie wojennej).
31 sierpnia wraz z brygadą zajął rejon wyjściowy na wschód od Mławy, na prawym skrzydle Armii „Modlin”[5]. Dywizjon przygotował zakryte stanowiska ogniowe. Tam opracowano ognie typowe dla prowadzenia obrony stałej. W czasie prac przygotowawczych do przyszłych działań określono dokładnie cele, wstrzelano nastawy do wybranych charakterystycznych punktów terenowych, umożliwiających już w czasie działań bojowych szybkie poprawianie ogni oraz stawianie zapór ogniowych na odcinkach zagrożenia. Były to niezbędne czynności, zwłaszcza w przewidywaniu walki z bronią pancerną[6].
Szeroki pas obrony Mazowieckiej Brygady Kawalerii wymusił podział artylerii baterii 1 dywizjonu artylerii konnej do poszczególnych pułków kawalerii. Do 11 pułku ułanów przydzielono 4 baterię, do 3 batalionu strzelców – 3 baterię, do 7 pułku ułanów – 2 baterię, a do 1 pułku szwoleżerów – 1 baterię. Baterie te działać miały jako artyleria bezpośredniego wsparcia, na rzecz wspieranych pododdziałów. Taki podział artylerii pozbawił dowódcę całości walczącego zgrupowania odwodu ogniowego, co w zasadniczy sposób utrudniało dowodzenie[7].
Kadra dywizjonu[edytuj | edytuj kod]
- Dowódcy dywizjonu
- ppłk Leon Dunin-Wolski (od 25 II 1919)
- kpt. Leon Hózman-mirza-Sulkiewicz (od 10 II 1920)
- mjr / ppłk art. inż. Władysław Surmacki (XI 1920 – VII 1926)
- ppłk SG / płk dypl. Antoni Durski-Trzaska (VII 1926 – VII 1929)
- mjr / ppłk dypl. Stefan Brzeszczyński (VII 1929 – VI 1932[8])
- ppłk dypl. Stefan Czerwiński (od VI 1932)
- ppłk Władysław Kaliszek (1 I 1937 do VII 1939)
- ppłk art. Tadeusz Pietsch[b] (1939)
- Zastępcy dowódcy dywizjonu (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)
- kpt. art. Leon Sulkiewicz (p.o. 1923)
- mjr art. Jan Marian Szopiński (XI 1935 – 31 III 1939[10] → stan spoczynku)
- mjr art. Zygmunt Fischer (1939[11])
Obsada personalna w 1939 roku[edytuj | edytuj kod]
- dowódca dywizjonu – ppłk Władysław Kaliszek
- I zastępca dowódcy – mjr Zygmunt Fischer
- I zastępca dowódcy (dubler) – mjr kontr. Dawid Kutateładze
- adiutant – kpt. Wacław Skórzewski
- lekarz medycyny – kpt lek. Jan Zakrzewski
- starszy lekarz weterynarii – mjr Julian Jan Kapliński
- oficer zwiadowczy – por. Bohdan Piątkowski
- II z-ca dowódcy [kwatermistrz] – kpt. adm. (art.) Mieczysław Anastazy Kamiński[11]
- oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (art.) Zygmunt August Kuroczycki
- oficer administracyjno-materiałowy – kpt. Antoni Łotuszka
- oficer gospodarczy – kpt. int. Andrzej Zieliński
- oficer żywnościowy – por. Czesław Walczyński
- dowódca plutonu łączności – por. Stefan Wójcicki
- oficer plutonu – ppor. Hipolit Krajewski
- dowódca szkoły podoficerskiej – kpt. Walenty Rakowski
- z-ca dowódcy – kpt. Jerzy Stypułkowski
- dowódca plutonu – por. Józef Wincenty Łukaszewicz
- dowódca 1 baterii – kpt. Ryszard Niewiarowski
- dowódca plutonu – ppor. Jerzy Tomasz Herse
- dowódca 2 baterii – kpt. Ryszard Radzikowski
- dowódca plutonu – por. Władysław Witold Małkowski
- dowódca 3 baterii – kpt. Jan Kostka
- dowódca plutonu – ppor. Jędrzej Franciszek Ksawery Święcicki
- dowódca 4 baterii – kpt. Leonard Kazimierz Skarżyński
- dowódca plutonu – por. Mieczysław Sokołowski
- Obsada personalna dywizjonu we wrześniu 1939
- dowódca dywizjonu – ppłk Tadeusz Pietsch
- adiutant – kpt. Wacław Skórzewski († 14 IX 1939)
- oficer zwiadowczy – kpt. Jerzy Stypułkowski
- oficer obserwacyjny – por. rez. Tadeusz Kubalski
- oficer gospodarczy – ppor. rez. Józef Skórnicki
- oficer żywnościowy – por. Czesław Walczyński
- lekarz – kpt. lek. Jan Zakrzewski († IV 1940 na Ukrainie)
- lekarz weterynarii – por. rez. lek. wet. Stanisław Nowakowski
1 bateria
- dowódca – kpt. Ryszard Niewiarowski († 13 IX 1939)
- oficer zwiadowczy - ogn. pchor. Stanisław Żaryn
- oficer ogniowy - ppor. Jerzy Herse
- dowódca I plutonu - ppor. Sosnowski
- dowódca II plutonu - ppor. Waldemar Rómmel
- szef - st. ogn. Roman Wójcik-Kwieciński
2 bateria
- dowódca – kpt. Ryszard Radzikowski († 26 IX 1939)
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. mgr Józef Maria Koschembar-Łyskowski
- oficer ogniowy – por. rez. Adam Raczyński († z ran 24 IX 1939)
- dowódca I plutonu – ppor. rez. Robert Karol Tauschiński (lub Truszyński)
3 bateria
- dowódca – por. Mieczysław Sokołowski
- oficer zwiadowczy - por. rez. Wacław Kamiński
- oficer ogniowy - ppor. Jędrzej Święcicki
- dowódca I plutonu - ppor. rez. Bohdan Iliński
- dowódca II plutonu - pchor. Zbigniew Czołowski
- szef - st. ogn. Kazimierz Bartoszewski
4 bateria
- dowódca – kpt. Leopold Skarżyński (do 11 IX)
- oficer zwiadowczy – ppor. rez. inż. Jan Stanisław Załęski († 1 VIII 1944 w Warszawie)
- oficer ogniowy – por. rez. inż. Kazimierz Lenczewski-Samotyja
- dowódca I plutonu – por. rez. Józef Rumel
- dowódca II plutonu – ppor. rez. Henryk Frej
- szef - ogn. Łukasz Konarski
pluton łączności
- dowódca – ppor. Hipolit Krajewski
kolumna amunicyjna
- dowódca – por. rez. Stanisław Lis
Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]
Żołnierze dywizjonu odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920[13] (dekret Naczelnego Wodza L. 11434–V.M. z 3 lutego 1922 roku[14][15])
- Trąbka 1 baterii
- por. Leon Czenze nr 3091
- płk Leon Dunin-Wolski
- pchor. Ksawery Floryanowicz
- kan. Wacław Gabryś
- por. Wincenty Herse (†18 XI 1923[16])
- mjr Leon Hózman-mirza-Sulkiewicz nr 3086
- plut. Kazimierz Jasiński
- kpr. Stanisław Jarocki
- ppor. Kazimierz Józefowicz
- kpr. Tadeusz Karszo-Siedlewski
- por. Stanisław Kopański nr 2237
- plut. Czesław Kopyciński
- wchm. Roman Kozłowski
- por. Józef Kwiatkowski
- plut. Roman Kwieciński
- por. Bohdan Krzyżanowski
- kan. Józef Langner nr 3114
- por. Kazimierz Leśniewski
- plut. Adam Łuczak
- ppor. Marian Majewski
- kpr. Wacław Majewski
- mjr Czesław Makowski nr 432
- kan. Feliks Mizera
- kpr. Bogusław Nowak
- kpr. Aleksander Niedbalec nr 3916[17]
- kan. Stefan Ochorowicz
- bomb. Józef Pęda
- plut. Zbigniew Płudowski
- kan. Władysław Prosowski
- por. Józef Sarnecki
- plut. Zbigniew Sokołowski
- kpr. Bolesław Stankiewicz
- plut. Aleksander Sulewski
- kpr. Stanisław Szwelnis
- bomb. Bolesław Trel
- pchor. Zygmunt Wojewódzki
- ppor. Władysław Zawadzki
- plut. Władysław Żurkowski nr 3097
Krzyżem Walecznych odznaczonych zostało 24 oficerów, 6 podchorążych i 55 szeregowych[13]. Wśród żólnierzy odznaczonych dwukrotnie Krzyżem Walecznych był plut. Antoni Kaczyński (zm. 10 czerwca 1927[18]).
Symbole dywizjonu[edytuj | edytuj kod]
- Sztandar
24 listopada 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 1 dywizjonu artylerii konnej imienia generała Józefa Bema[19].
Sztandar został ufundowany przez mieszkańców Warszawy. Przewodniczącym komitetu fundatorów oraz inicjatorem jego prac był prezydent miasta Stefan Starzyński. Rodzicami chrzestnymi byli – żona Inspektora Armii generała Leona Berbeckiego – Zofia i generał Bolesław Wieniawa-Długoszowski. 26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki wręczył sztandar dowódcy dywizjonu – podpułkownikowi Władysławowi Kaliszkowi, który z kolei przekazał go pocztowi sztandarowemu w składzie – ppor. Jerzy Herse, szt. ogn. Roman Wójcik, st. ogn. Józef Czarniawski, ogn. Marian Sztyber[20][21].
Opis sztandaru.[edytuj | edytuj kod]
Prawa strona została wykonana zgodnie z wzorem regulaminowym w postaci amarantowego krzyża kawalerskiego na polu białym, z umieszczonym pośrodku godłem państwowym – wizerunkiem orła białego w koronie, otoczonym złotym wieńcem liści laurowych. W czterech narożnych polach białych umieszczono numer jednostki otoczony wieńcem laurowym. Na stronie lewej, w czterech rogach, w polach białych, zostały umieszczone następujące symbole: w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej, w lewym górnym – Św. Barbary (patronki artylerzystów), w prawym dolnym herb Warszawy, w lewym dolnym – odznakę pamiątkową artylerii konnej. Na ramionach krzyża kawalerskiego w kolorze amarantowym umieszczono nazwy miejscowości związanych z działaniami bojowymi dywizjonu w latach 1919–1920 oraz jego patrona – generała Józefa Bema. Na ramieniu górnym napis o treści: „Wilno 19–21 IV 1919", na dolnym: „Ostrołęka 26 V 1831", na lewym „Wolnica Śniatycka 31 VIII 1920", na prawym „Kuźnice 3 IV 1920"[20].
Losy sztandaru w Kampanii Wrześniowej.[edytuj | edytuj kod]
Po wymarszu dywizjonu na pozycje obronne w nocy z 26 na 27 sierpnia 1939 r. sztandar pozostawiono w jego siedzibie pod opieką dowódcy oddziału zbierania nadwyżek 1 dywizjonu artylerii konnej – majora Zygmunta Fischera. Następnie, po przeniesieniu majora Fischera na stanowisko dowódcy Ośrodka Zapasowego Artylerii Konnej nr 1 w Mińsku Mazowieckim sztandar został przewieziony do tej miejscowości. Po ewakuacji ośrodka do Kowla opiekę nad sztandarem przejęli chor. Zygmunt Gąsiorowski oraz st. ogn. Kazimierz Makowski. Po rozwiązaniu jednostki w nocy z 17 na 18 września 1939 r. sztandar został ukryty na terenie klasztoru w Beresteczku[20].
- Odznaka pamiątkowa
Od 20 maja 1922 oficerom i żołnierzom mogły być nadawane odznaki pamiątkowe artylerii konnej, wspólne dla wszystkich dywizjonów.
Żurawiejka
„Dzielni chłopcy, choć nicponie, – w pierwszym konnym dywizjonie”.
„Dawniej był to dak bojowy, – dziś jest zakład pogrzebowy”.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dzień patrona - gen. Józefa Bema[1].
- ↑ Ppłk art. Tadeusz Pietsch (ur. 28 września 1895 roku) był odznaczony Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie) i Srebrnym Krzyżem Zasługi. W marcu 1939 roku pełnił służbę w składzie osobowym inspektora armii gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego na stanowisku oficera komisji regulaminowej[9].
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Galster 1975 ↓, s. 80.
- ↑ Almanach oficerski 1923/24 ↓, s. 60.
- ↑ Giętkowski 2001 ↓, s. 67.
- ↑ Dobrowolski 2013 ↓, s. 46.
- ↑ a b Giętkowski 2001 ↓, s. 269.
- ↑ Giętkowski 2001 ↓, s. 205–206.
- ↑ Giętkowski 2001 ↓, s. 208.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 13 z 09.12.1932 r.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 161, 417.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 955.
- ↑ a b c Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 760.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ a b Floryanowicz 1929 ↓, s. 29.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 18 lutego 1922 roku, s. 105-106.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 6 lipca 1929 roku, s. 231, tu podano numer i datę wydania dekretu.
- ↑ Ś.p. por. Herse Wincenty. „Polska Zbrojna”. 319, s. 4, 1923-11-21. Warszawa.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 6 lipca 1929 roku, s. 231.
- ↑ Nekrolog. „Polska Zbrojna”. 159, s. 2, 1927-06-13. Warszawa..
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 14 grudnia 1937 roku, poz. 198.
- ↑ a b c Piotr Zarzycki, 1 Dywizjon Artylerii Konnej im. gen. Józefa Bema, 1999, s. 48, ISBN 83-87103-82-9.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 308.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
- Piotr Dobrowolski: Wielka księga kawalerii polskiej 1918–1939. Dywizjony artylerii konnej. T. 41. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2013. ISBN 978-83-7769-885-3.
- Ksawery Floryanowicz: Zarys historji wojennej 1-go dywizjonu artylerii konnej imienia gen. Józefa Bema. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.Sprawdź autora:1.
- Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914-1939. Londyn: Nakładem Koła Oficerów Artylerii Polskiej na Obczyźnie, 1975.
- Mirosław Giętkowski: Artyleria konna Wojska Polskiego 1918–1939. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001. ISBN 83-7174-823-X.
- Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
- Tadeusz Jurga, Władysław Karbowski: Armia „Modlin” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07274-4.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
- Piotr Zarzycki: 1 Dywizjon Artylerii Konnej im. gen. Józefa Bema. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks", 1999, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w Kampanii Wrześniowej, zeszyt 110, ISBN 83-87103-82-9
- Piotr Zarzycki. 15 bateria artylerii konnej w kampanii wrześniowej 1939 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (203), 2004. Warszawa: Wojskowe Biuro Badań Historycznych. ISSN 1640-6281.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||