21 Pułk Artylerii Lekkiej
| ||
![]() Odznaka pułku | ||
Historia | ||
Państwo | ![]() | |
Sformowanie | 1921 | |
Rozformowanie | 1939 | |
Tradycje | ||
Święto | 25 maja | |
Nadanie sztandaru | 29 maja 1938 | |
Dowódcy | ||
Ostatni | ppłk Wojciech Pluta | |
Działania zbrojne | ||
kampania wrześniowa | ||
Organizacja | ||
Dyslokacja | Rzeszów, Kraków, Biała, Oświęcim | |
Rodzaj sił zbrojnych | wojsko | |
Rodzaj wojsk | artyleria | |
Podległość | 21 Dywizja Piechoty Górskiej |
21 Pułk Artylerii Lekkiej (21 pal) - oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.
Pułk stacjonował w garnizonach: Rzeszów, Kraków i Biała (III dywizjon w Oświęcimiu)[1]. Był organiczną jednostką artylerii 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Pod względem szkolenia podporządkowany był dowódcy 5 Grupy Artylerii. Jako datę święta pułkowego przyjęto dzień 25 maja – rocznicę rozpoczęcia formowania pułku[2].
Formowanie[edytuj | edytuj kod]
Jednostka sformowana została w lutym 1921 jako 21 pułk artylerii polowej. Początki oddziału związane są z powstaniem w lutym 1920 wywodzącej się z baterii zapasowej z Krakowa nowej baterii zapasowej. Nowa bateria otrzymała z krakowskiej baterii zapasowej i ze zbrojowni warszawskiej sprzęt na jeden dywizjon. Następnie została przeniesiona do Rzeszowa, gdzie sformowała I dywizjon. II dywizjon pułku był organizowany w połowie sierpnia 1920 przy baterii zapasowej 6 pap w Krakowie, a 3 da przy baterii zapasowej 2 pap Leg. w Radomiu. W skład III dywizjonu weszły baterie z ochotniczego 202 pap.
29 sierpnia 1922 roku pułk przybył do Krakowa i zajął koszary na Dąbiu[3].
10 maja 1926 w Domu Żołnierza Polskiego dzięki staraniom garnizonowego Komitetu Opieki nad Żołnierzem odbyło się uroczyste pożegnanie pułku z garnizonem krakowskim. Dwa dni później o godz. 9.00 pułk opuścił koszary[4].
31 grudnia 1931 roku na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 21 pap został przemianowany na 21 pułk artylerii lekkiej[5].
W kampanii wrześniowej pułk walczył w składzie macierzystej 21 Dywizji Piechoty Górskiej.
Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]
- Dowódcy pułku
- płk art. Romuald Kowalski (do 15 VIII 1922 → Rezerwa oficerów sztabowych DOK V[6])
- płk art. Karol Grodzicki (15 VIII 1922[6] - 2 X 1925 → zastępca szefa artylerii OK V[7])
- ppłk art. Edward d'Erceville (cz.p.o. od VII 1924[8])
- ppłk / płk art. Ignacy Bolesław Hermanowski (od 17 XI 1925[9])
- ppłk / płk art. dr Roman Władysław Odzierżyński (21 III 1928 - 19 VI 1933 → komendant Szkoły Strzelania Artylerii w Toruniu[10])
- ppłk dypl. art. Edward Rudowicz (p.o. VI 1933 – IV 1934)
- płk art. dr Włodzimierz Dembiński (IV 1934)
- płk dypl. Konstanty Kazimierz Ważyński (17 II 1938 - VIII 1939 → dowódca artylerii dywizyjnej 21 DP)
- ppłk Wojciech Pluta (VIII - IX 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)
- ppłk art. Adam Sielicki (15 X 1922[11][12] – 1924 → dowódca 14 dak)
- ppłk kontr. Gerald Vincent (od 15 VI 1924[13])
- ppłk art. Jan Geniusz (1928 – III 1929 → dowódca 6 pap)
- mjr / ppłk art. Ludomir Kryński (IV 1929[14] – XII 1930 → dowódca 5 dak[15])
- ppłk dypl. art. Tadeusz Roman Tomaszewski (XII 1930[16] – X 1932 → szef sztabu DOK V[17])
- ppłk dypl. art. Edward Rudowicz (X 1932[17] – X 1935 → delegat SG przy DOKP Kraków)
- Oficerowie i żołnierze pułku
Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]
Żołnierze I/21 pap odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1920[18]:
- kpt. Jan Geniusz
- kpt. Karol Łopatkiewicz nr 1851[19]
- kan. Józef Mazurkiewicz
Ponadto 7 oficerów, 4 podchorążych i 25 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych[18].
Obsada personalna w 1939 roku[edytuj | edytuj kod]
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku[20][a]:
- dowódca pułku – płk dypl. Konstanty Kazimierz Ważyński
- I zastępca dowódcy – ppłk Wojciech Pluta
- adiutant – por. Eustachy Jakubowski
- lekarz medycyny – por. lek. Witold Aleksander Niewodoski
- starszy lekarz weterynarii – mjr Franciszek Szkuta
- oficer zwiadowczy – por. Henryk Piotr Porębski
- oficer placu Bielsko – por. Józef Aleksander Lehnert
- w dyspozycji dowódcy (zawieszony w obowiązkach) – por. Marian Karol Gadowski
- II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Józef Karol Jedynakiewicz
- oficer mobilizacyjny – kpt. Jan Skulski
- zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Seweryn Tadeusz Marian Smólski
- oficer administracyjno-materiałowy – por. Marian Jan Twardy
- oficer gospodarczy – kpt. int. Marian Ludwik Rybakiewicz
- oficer żywnościowy – por. Jan Tomaszewski
- dowódca plutonu łączności – por. Kazimierz Szych
- oficer plutonu – ppor. Józef Franciszek Maliński
- dowódca szkoły podoficerskiej – kpt. Władysław Krzyściak[b] *
- dowódca plutonu – por. Jan Kalina (*)
- dowódca plutonu – ppor. Rudolf Reimann (*)
- dowódca plutonu – ppor. Stanisław Marian Szkuta (*)
- dowódca I dywizjonu – mjr Józef I Kozieł
- dowódca 1 baterii – kpt. Józef Podczaski
- dowódca plutonu – ppor. Wiktor Toczyłowski
- dowódca 2 baterii – kpt. Kazimierz Ryłko
- dowódca plutonu – ppor. Ryszard Stanisław Toczkowski
- dowódca 3 baterii – vacat
- dowódca plutonu – por. Stanisław Juraszek
- dowódca II dywizjonu – mjr Stefan Pałucki
- dowódca 5 baterii – kpt. Władysław Krzyściak (*)
- dowódca plutonu – ppor. Stanisław Marian Szkuta (*)
- dowódca 6 baterii – kpt. Stanisław VII Wojciechowski
- dowódca plutonu – ppor. Jerzy Stanisław Makowski
- dowódca III dywizjonu – mjr Józef Korus
- adiutant dywizjonu – kpt. Józef IV Jasiński
- pomocnik dowódcy dywizjonu ds. gospodarczych – kpt. Antoni Żyromski
- oficer zwiadowczy dywizjonu – por. Jan Kalina (*)
- dowódca 7 baterii – p.o. por. Józef Misztal
- dowódca plutonu – ppor. Rudolf Reimann (*)
- dowódca 8 baterii – kpt. Jan Bronikowski
- dowódca plutonu – ppor. Henryk Bandrowski
- dowódca plutonu – ppor. Tadeusz Jankowski
- na kursie – por. Adolf Jan Młodnicki
- Obsada personalna pułku we wrześniu 1939
- Dowództwo
- dowódca pułku - ppłk Pluta Wojciech
- adiutant - por. Jakubowski Eustachy
- oficer zwiadowczy - por. rez. Lewinger - Banachowski Mieczysław
- oficer łączności - por. Porębski Henryk Piotr
- oficer broni - ppor.rez. - Magzamen Norbert
- oficer płatnik - kpt. Rybakiewicz Marian
- szef kancelarii pułku - st.ogn. Kanach Franciszek
- I dywizjon
- dowódca dywizjonu - mjr Koziełł Józef
- dowódca 1 baterii - kpt. rez. Bujak Kazimierz, ppor. Toczyłowski Wiktor
- dowódca 2 baterii - ppor. rez. Grandowski Tadeusz
- dowódca 3 baterii - por. Młodnicki Adolf, ppor. Juraszek Stanisław
- II dywizjon
- dowódca - kpt. Krzyściak Władysław
- dowódca 4 baterii - kpt. Knycz Zdzisław, ppor. Pasierbiński Jerzy
- dowódca 5 baterii - kpt. Kurowski Witold
- dowódca 6 baterii - ppor. Reimann-Hanczewski Rudolf
- III dywizjon
- dowódca dywizjonu - kpt. Jasiński Józef, kpt. Bronikowski Jan
- dowódca 7 baterii - por. Misztal Józef
- dowódca 8 baterii - kpt. Bronikowski Jan, ppor. Kuźniar Eugeniusz
- dowódca 9 baterii - por. Jankowski Tadeusz
Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]

- Sztandar
4 grudnia 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 21 pal[23]. 29 maja 1938 na Błoniach krakowskich, gen. dyw. Juliusz Rómmel wręczył pułkowi sztandar[1].
Na lewej stronie płatu sztandarowego umieszczone były na tarczach:
- w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
- w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
- w prawym dolnym rogu – godła miast Bielska i Białej,
- w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 21 pal,
na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:
- na górnym – „Rzeszów 25.V.1920”,
- na dolnym – „Gródek 29.VIII.1920”,
- na lewym – „Kuźnica 23.IX.1920”,
- na prawym – „Granne 20.VIII.1920”[23].
- Odznaka pamiątkowa
11 marca 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 21 pułku artylerii polowej[24]. Odznaka o wymiarach 42x42 mm ma kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych ciemnozieloną emalią z czarną obwódką, srebrną krawędzią i zakończonymi kulkami. Na środek krzyża nałożona srebrzysta swastyka prawoskrętna z numerem pułku „21”, na skrzyżowanych złoconych lufach armatnich. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[25]. Istniała jednokolorowa wersja żołnierska[26]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[21].
- ↑ Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję[22].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Satora 1990 ↓, s. 296.
- ↑ Galster 1975 ↓, s. 58.
- ↑ Przyjazd 21 p.a.p. do Krakowa. „Polska Zbrojna”. 236, s. 3, 1922-08-31. Warszawa..
- ↑ Czas Nr 109 z 14 maja 1926 r., s. 3.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 36 z 31 grudnia 1931 roku, poz. 473.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 26 z 12 sierpnia 1922 roku, s. 608.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 98 z 2 października 1925 roku, s. 533.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 63 z 6 lipca 1924 roku, s. 373.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 121 z 17 listopada 1925 roku, s. 651.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 28 czerwca 1933 roku, s. 134.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 43 z 11 listopada 1922 roku, s. 829.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 755.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 71 z 26 lipca 1924 roku, s. 408.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 27 kwietnia 1929 roku, s. 122.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 14.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 29.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 422.
- ↑ a b Czechowicz 1929 ↓, s. 14.
- ↑ Polak (red.) 1993 ↓, s. 125.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 738–739.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.
- ↑ a b Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 18 z 31 grudnia 1937 roku, poz. 232.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 8 z 11 marca 1930 roku, poz. 76.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 258-259.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 259.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Konstanty Czechowicz: Zarys historii wojennej 21-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 - 1939. Londyn: 1975.
- Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Wydawnictwo "Bellona", 1991. ISBN 83-11-07772-X.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
|
|