21 Pułk Artylerii Lekkiej

21 Pułk Artylerii Lekkiej 21 Pułk Artylerii Polowej
Odznaka pułku
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	25 maja
Nadanie sztandaru	29 maja 1938
Dowódcy
Ostatni	ppłk Wojciech Pluta
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Rzeszów, Kraków, Biała, Oświęcim
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	21 Dywizja Piechoty Górskiej

21 DPG w 1938

Koszary w Bielsku-Białej – miejsce stacjonowania pułku

Armata 75 mm wz. 1897

Haubice 100 mm wz. 1914/19P

Pułk walczył w składzie 21 DPGórskiej

21 Pułk Artylerii Lekkiej (21 pal) - oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w garnizonach: Rzeszów, Kraków i Biała (III dywizjon w Oświęcimiu). Był organiczną jednostką artylerii 21 Dywizji Piechoty Górskiej. Pod względem szkolenia podporządkowany był dowódcy 5 Grupy Artylerii. Jako datę święta pułkowego przyjęto dzień 25 maja – rocznicę rozpoczęcia formowania pułku.

Formowanie

Jednostka sformowana została w lutym 1921 jako 21 pułk artylerii polowej. Początki oddziału związane są z powstaniem w lutym 1920 wywodzącej się z baterii zapasowej z Krakowa nowej baterii zapasowej. Nowa bateria otrzymała z krakowskiej baterii zapasowej i ze zbrojowni warszawskiej sprzęt na jeden dywizjon. Następnie została przeniesiona do Rzeszowa, gdzie sformowała I dywizjon. II dywizjon pułku był organizowany w połowie sierpnia 1920 przy baterii zapasowej 6 pap w Krakowie, a 3 da przy baterii zapasowej 2 pap Leg. w Radomiu. W skład III dywizjonu weszły baterie z ochotniczego 202 pap.

29 sierpnia 1922 roku pułk przybył do Krakowa i zajął koszary na Dąbiu.

10 maja 1926 w Domu Żołnierza Polskiego dzięki staraniom garnizonowego Komitetu Opieki nad Żołnierzem odbyło się uroczyste pożegnanie pułku z garnizonem krakowskim. Dwa dni później o godz. 9.00 pułk opuścił koszary.

31 grudnia 1931 roku na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 21 pap został przemianowany na 21 pułk artylerii lekkiej.

W kampanii wrześniowej pułk walczył w składzie macierzystej 21 Dywizji Piechoty Górskiej.

Żołnierze pułku

Dowódcy pułku

• płk art. Romuald Kowalski (do 15 VIII 1922 → Rezerwa oficerów sztabowych DOK V)
• płk art. Karol Grodzicki (15 VIII 1922 - 2 X 1925 → zastępca szefa artylerii OK V)
• ppłk art. Edward d'Erceville (cz.p.o. od VII 1924)
• ppłk / płk art. Ignacy Bolesław Hermanowski (od 17 XI 1925)
• ppłk / płk art. dr Roman Władysław Odzierżyński (21 III 1928 - 19 VI 1933 → komendant Szkoły Strzelania Artylerii w Toruniu)
• ppłk dypl. art. Edward Rudowicz (p.o. VI 1933 – IV 1934)
• płk art. dr Włodzimierz Dembiński (IV 1934)
• płk dypl. Konstanty Kazimierz Ważyński (17 II 1938 - VIII 1939 → dowódca artylerii dywizyjnej 21 DP)
• ppłk Wojciech Pluta (VIII - IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)

• ppłk art. Adam Sielicki (15 X 1922 – 1924 → dowódca 14 dak)
• ppłk kontr. Gerald Vincent (od 15 VI 1924)
• ppłk art. Jan Geniusz (1928 – III 1929 → dowódca 6 pap)
• mjr / ppłk art. Ludomir Kryński (IV 1929 – XII 1930 → dowódca 5 dak)
• ppłk dypl. art. Tadeusz Roman Tomaszewski (XII 1930 – X 1932 → szef sztabu DOK V)
• ppłk dypl. art. Edward Rudowicz (X 1932 – X 1935 → delegat SG przy DOKP Kraków)

Oficerowie i żołnierze pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze I/21 pap odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1920:

1. kpt. Jan Geniusz
2. kpt. Karol Łopatkiewicz nr 1851
3. kan. Józef Mazurkiewicz

Ponadto 7 oficerów, 4 podchorążych i 25 szeregowych zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych.

Obsada personalna w 1939 roku

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939 roku:

• dowódca pułku – płk dypl. Konstanty Kazimierz Ważyński
• I zastępca dowódcy – ppłk Wojciech Pluta
• adiutant – por. Eustachy Jakubowski
• lekarz medycyny – por. lek. Witold Aleksander Niewodoski
• starszy lekarz weterynarii – mjr Franciszek Szkuta
• oficer zwiadowczy – por. Henryk Piotr Porębski
• oficer placu Bielsko – por. Józef Aleksander Lehnert
• w dyspozycji dowódcy (zawieszony w obowiązkach) – por. Marian Karol Gadowski
• II zastępca dowódcy (kwatermistrz) – mjr Józef Karol Jedynakiewicz
• oficer mobilizacyjny – kpt. Jan Skulski
• zastępca oficera mobilizacyjnego – por. Seweryn Tadeusz Marian Smólski
• oficer administracyjno-materiałowy – por. Marian Jan Twardy
• oficer gospodarczy – kpt. int. Marian Ludwik Rybakiewicz
• oficer żywnościowy – por. Jan Tomaszewski
• dowódca plutonu łączności – por. Kazimierz Szych
• oficer plutonu – ppor. Józef Franciszek Maliński
• dowódca szkoły podoficerskiej – kpt. Władysław Krzyściak *
• dowódca plutonu – por. Jan Kalina (*)
• dowódca plutonu – ppor. Rudolf Reimann (*)
• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Marian Szkuta (*)
• dowódca I dywizjonu – mjr Józef I Kozieł
• dowódca 1 baterii – kpt. Józef Podczaski
• dowódca plutonu – ppor. Wiktor Toczyłowski
• dowódca 2 baterii – kpt. Kazimierz Ryłko
• dowódca plutonu – ppor. Ryszard Stanisław Toczkowski
• dowódca 3 baterii – vacat
• dowódca plutonu – por. Stanisław Juraszek
• dowódca II dywizjonu – mjr Stefan Pałucki
• dowódca 5 baterii – kpt. Władysław Krzyściak (*)
• dowódca plutonu – ppor. Stanisław Marian Szkuta (*)
• dowódca 6 baterii – kpt. Stanisław VII Wojciechowski
• dowódca plutonu – ppor. Jerzy Stanisław Makowski
• dowódca III dywizjonu – mjr Józef Korus
• adiutant dywizjonu – kpt. Józef IV Jasiński
• pomocnik dowódcy dywizjonu ds. gospodarczych – kpt. Antoni Żyromski
• oficer zwiadowczy dywizjonu – por. Jan Kalina (*)
• dowódca 7 baterii – p.o. por. Józef Misztal
• dowódca plutonu – ppor. Rudolf Reimann (*)
• dowódca 8 baterii – kpt. Jan Bronikowski
• dowódca plutonu – ppor. Henryk Bandrowski
• dowódca plutonu – ppor. Tadeusz Jankowski
• na kursie – por. Adolf Jan Młodnicki

Obsada personalna pułku we wrześniu 1939

Dowództwo

• dowódca pułku - ppłk Pluta Wojciech
• adiutant - por. Jakubowski Eustachy
• oficer zwiadowczy - por. rez. Lewinger - Banachowski Mieczysław
• oficer łączności - por. Porębski Henryk Piotr
• oficer broni - ppor.rez. - Magzamen Norbert
• oficer płatnik - kpt. Rybakiewicz Marian
• szef kancelarii pułku - st.ogn. Kanach Franciszek

I dywizjon

• dowódca dywizjonu - mjr Koziełł Józef
• dowódca 1 baterii - kpt. rez. Bujak Kazimierz, ppor. Toczyłowski Wiktor
• dowódca 2 baterii - ppor. rez. Grandowski Tadeusz
• dowódca 3 baterii - por. Młodnicki Adolf, ppor. Juraszek Stanisław

II dywizjon

• dowódca - kpt. Krzyściak Władysław
• dowódca 4 baterii - kpt. Knycz Zdzisław, ppor. Pasierbiński Jerzy
• dowódca 5 baterii - kpt. Kurowski Witold
• dowódca 6 baterii - ppor. Reimann-Hanczewski Rudolf

III dywizjon

• dowódca dywizjonu - kpt. Jasiński Józef, kpt. Bronikowski Jan
• dowódca 7 baterii - por. Misztal Józef
• dowódca 8 baterii - kpt. Bronikowski Jan, ppor. Kuźniar Eugeniusz
• dowódca 9 baterii - por. Jankowski Tadeusz

Symbole pułkowe

Wręczenie sztandarów pułkom artylerii na krakowskich Błoniach - d-ca 21 pal odbiera sztandar z rąk Inspektora Armii gen. dyw. Juliusza Rómmla

Sztandar

4 grudnia 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 21 pal. 29 maja 1938 na Błoniach krakowskich, gen. dyw. Juliusz Rómmel wręczył pułkowi sztandar.

Na lewej stronie płatu sztandarowego umieszczone były na tarczach:

• w prawym górnym rogu – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej,
• w lewym górnym rogu – wizerunek św. Barbary,
• w prawym dolnym rogu – godła miast Bielska i Białej,
• w lewym dolnym rogu – odznaka pamiątkowa 21 pal,

na ramionach krzyża kawalerskiego znajdowały się wyhaftowane nazwy i daty ważniejszych bitew pułku:

• na górnym – „Rzeszów 25.V.1920”,
• na dolnym – „Gródek 29.VIII.1920”,
• na lewym – „Kuźnica 23.IX.1920”,
• na prawym – „Granne 20.VIII.1920”.

Odznaka pamiątkowa

11 marca 1930 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 21 pułku artylerii polowej. Odznaka o wymiarach 42x42 mm ma kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych ciemnozieloną emalią z czarną obwódką, srebrną krawędzią i zakończonymi kulkami. Na środek krzyża nałożona srebrzysta swastyka prawoskrętna z numerem pułku „21”, na skrzyżowanych złoconych lufach armatnich. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy. Istniała jednokolorowa wersja żołnierska

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Konstanty Czechowicz: Zarys historii wojennej 21-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 - 1939. Londyn: 1975.
• Roman Łoś: Artyleria polska 1914-1939. Warszawa: Wydawnictwo "Bellona", 1991. ISBN 83-11-07772-X.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.