Adrian Carton de Wiart
| ||
![]() | ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 5 maja 1880 Bruksela | |
Data i miejsce śmierci | 5 czerwca 1963 Hrabstwo Cork, Irlandia | |
Przebieg służby | ||
Lata służby | 1899-1924 1939-1947 | |
Siły zbrojne | ![]() | |
Jednostki | 134 Brygada 61 Dywizja Piechoty | |
Stanowiska | Z-ca szefa Brytyjskiej Misji Wojskowej w Polsce; przedstawiciel premiera Wielkiej Brytanii przy głównodowodzącym armii chińskiej | |
Główne wojny i bitwy | II wojna burska
| |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |


Adrian Carton de Wiart, sir (IPA: /ˈɛɪdrɪən ˈkɑːtən də ˈwaɪət/, ur. 5 maja 1880 w Brukseli, zm. 5 czerwca 1963 w Hrabstwie Cork, Irlandia) – generał porucznik Armii Brytyjskiej, arystokrata pochodzący z bogatej rodziny szlacheckiej (o korzeniach irlandzkich i belgijskich), związany z Polską, członek Komisji Międzysojuszniczej dla Polski[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Uczestniczył w działaniach wojennych prowadzonych przez Brytyjczyków w 1898 roku w Somalii gdzie stracił lewe oko, oraz w Afryce Południowej[2] (II wojna burska)[potrzebny przypis], gdzie dostał postrzał w płuco i czaszkę[2].
Uczestniczył w walkach I wojny światowej nad Sommą[2] (postrzał w głowę[potrzebny przypis] i kostkę), pod Passchendaele (postrzał w biodro), Cambrai (postrzał w nogę) i pod Ypres, gdzie stracił rękę[2].
W latach 1918–1924 członek brytyjskiej misji wojskowej w Polsce, w styczniu i lutym 1919 wchodził w skład misji aliantów do Galicji Wschodniej w czasie wojny polsko-ukraińskiej, uczestniczył w rozmowach z rządem Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. W 1919 został szefem wojskowej misji brytyjskiej w Warszawie.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej był łącznikiem między brytyjskim ministerstwem wojny a dowództwem polskim[potrzebny przypis]; uczestniczył w przemycie uzbrojenia z Węgier do Polski przez nieprzychylną Polsce Czechosłowację[2]. Bezskutecznie starał się przekonać wojskowych brytyjskich do udzielenia pomocy stronie polskiej[potrzebny przypis]. Miał wysoką opinię nt. wartości bojowej Armii Czerwonej[3].
Po zakończeniu wojny pozostał w Polsce, do 1924 na stanowisku szefa misji wojskowej, potem mieszkał w Polsce prywatnie w podarowanym mu przez Karola Radziwiłła majątku na Polesiu, w Prostyniu nad Lwą[3]. Był rezydentem brytyjskiego wywiadu w Polsce.
Latem 1939 został ponownie powołany do służby czynnej na stanowisko szefa misji wojskowej w Polsce. Miał złe zdanie o kompetencjach polskiego głównodowodzącego Edwarda Rydza-Śmigłego, uważając że bardziej niż porażki obawia się on oskarżeń o tchórzostwo. Po wybuchu wojny zgłaszał chęć udziału w walkach, ale ostatecznie wraz z brytyjską misją wyjechał do Rumunii[2]. Uniknął internowania opuszczając Rumunię z wykorzystaniem fałszywego paszportu. Uczestniczył w kolejnych kampaniach wojennych, m.in. w Norwegii. W czasie kampanii pustynnej trafił do niewoli włoskiej, skąd próbował zbiec. Uwolniony z niewoli w trakcie negocjacji o zawieszenie broni przez Włochy; później był przedstawicielem Churchilla u generalissimusa Czang Kaj-szeka. Pod koniec 1947 r. ostatecznie odszedł ze służby wojskowej.
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Wiktorii (1916)
- Kawaler-Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (1945)
- Kawaler Orderu Łaźni (1919)
- Kawaler Orderu św. Michała i św. Jerzego (1918)
- Kawaler Orderu za Wybitną Służbę (1915)
- Queen’s South Africa Medal
- Africa General Service Medal
- 1914-15 Star
- British War Medal
- Allied Victory Medal z MID
- 1939–1945 Star
- Africa Star
- Burma Star
- Italy Star
- War Medal 1939–1945 z MID
- Medal koronacyjny Jerzego VI
- Medal koronacyjny Elżbiety II
- Oficer Orderu Korony (Belgia, 1917)
- Krzyż Wojenny (Belgia) (1918)
- Krzyż srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (Polska, 1921)[4]
- dwukrotnie Krzyż Walecznych (Polska, 1920, 1941)
- Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Krzyż Wojenny (Francja) z palmą
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
Carton de Wiart jest autorem wydanych w języku angielskim wspomnień, pod tytułem Happy Odyssey.
W roku 2016 nakładem wydawnictwa Bellona ukazało się polskie ich wydanie, zatytułowane Moja Odyseja[5].
Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]
De Wiart dwukrotnie rozbił się, pilotując samolot: w październiku 1919 nad Litwą i w maju 1920, lecąc do Kijowa.
De Wiart wraz z przyszłym prezydentem Finlandii gen. Mannerheimem sekundował w pojedynku w Klubie Myśliwskim w Warszawie.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918-1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 175.
- ↑ a b c d e f Generał z bagien. Jedyny brytyjski żołnierz, który w 1939 r. przyszedł Polsce z pomocą, Newsweek.pl [dostęp 2020-09-03] (pol.).
- ↑ a b Tadeusz Modelski , The Polish contribution to the ultimate Allied victory in the Second World War, T. Modelski, 1986, s. 133, ISBN 978-0-9511171-0-1 [dostęp 2016-03-21] (ang.).1 stycznia
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2775 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 14).
- ↑ Skonieczny i inni, Moja odyseja : awanturnik, który pokochał Polskę, Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, 2016, ISBN 978-83-11-14258-9, OCLC 971387993 .1 stycznia
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Andrzej Suchcitz, Generałowie wojny polsko-sowieckiej 1919-1920. Mały słownik biograficzny, Białystok 1993.
- „Енциклопедія українознавства”, tom 1, Lwów 2000, s. 291, ISBN 5-7707-4048-5.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Brytyjscy generałowie
- Członkowie Komisji Międzysojuszniczej dla Polski
- Komandorzy Legii Honorowej
- Ludzie urodzeni w Brukseli
- Odznaczeni Gwiazdą Afryki
- Odznaczeni Gwiazdą Birmy
- Odznaczeni Gwiazdą Italii
- Odznaczeni Gwiazdą za Wojnę 1939–45
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych (dwukrotnie)
- Odznaczeni Krzyżem Wiktorii
- Odznaczeni Krzyżem Wojennym (Belgia)
- Odznaczeni Krzyżem Wojennym (Francja)
- Odznaczeni Medalem Koronacyjnym Króla Jerzego VI
- Odznaczeni Medalem Wojennym Brytyjskim
- Odznaczeni Orderem Korony (Belgia)
- Odznaczeni Orderem Łaźni
- Odznaczeni Orderem św. Michała i św. Jerzego
- Odznaczeni Orderem Imperium Brytyjskiego
- Odznaczeni Orderem Wybitnej Służby
- Uczestnicy I wojny światowej (Imperium brytyjskie)
- Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej
- Uczestnicy kampanii wrześniowej
- Uczestnicy kampanii norweskiej 1940
- Urodzeni w 1880
- Zmarli w 1963