Atropina
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny | C17H23NO3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Masa molowa | 289,37 g/mol | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd | biały lub prawie biały krystaliczny proszek lub bezbarwne kryształy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | 51-55-8 5908-99-6 (siarczan) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | 174174 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | DB00572 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ATC | A03BA01, S01FA01, A03CB03 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Atropina (łac. atropinum) – organiczny związek chemiczny z grupy alkaloidów tropanowych, ester 3-hydroksytropanu i kwasu 3-hydroksy-2-fenylopropanowego. Antagonista pozazwojowych receptorów muskarynowych M1-M2. Nie wykazuje istotnego działania na pozostałe receptory muskarynowe[7]. Stosowana jako lek rozkurczowy i środek rozszerzający źrenice. Jest racematem składającym się z dwóch enancjomerów różniących się konfiguracją przy atomie 2 grupy fenylopropanianowej; enancjomer 2S to hioscyjamina (L-atropina), wykazująca silniejsze działanie niż racemat.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Występuje naturalnie w wielu roślinach rodziny psiankowatych (Solanaceae), w pokrzyku wilczej jagodzie (Atropa belladonna) czy w bieluniu dziędzierzawie (Datura stramonium).
Wpływ na organizm[edytuj | edytuj kod]
Poraża zakończenia przywspółczulnego układu nerwowego, blokując receptory muskarynowe[8], co skutkuje obniżeniem wydzielania gruczołowego oraz rozkurczem mięśni gładkich przewodu pokarmowego, oskrzeli i układu moczowego. Poraża akomodację oka i rozszerza źrenice, przyspiesza tętno, ponadto:
- w małych dawkach pobudza korę mózgową, a także działa negatywnie na układ pozapiramidowy i ośrodek wymiotny,
- w dużych dawkach wywołuje tzw. „śpiączkę atropinową” (dawna metoda leczenia chorób psychicznych).
Zatrucie atropiną[edytuj | edytuj kod]
Zatrucie atropiną charakteryzuje się szeregiem poniższych objawów[9][10]:
- zaczerwienienie twarzy – wskutek poszerzenia naczyń skóry właściwej,
- bardzo rozszerzone źrenice, upośledzenie ostrości wzroku, zaburzenia akomodacji, światłowstręt, wzrost ciśnienia śródgałkowego u chorych na jaskrę z zamkniętym kątem przesączania,
- suchość śluzówek (kserostomia) z towarzyszącą jej utratą smaku oraz suchość skóry,
- trudności w przełykaniu spowodowane utrudnionym formowaniem kęsów przy zmniejszonym wydzielaniu śliny,
- przyspieszona akcja serca,
- zatrzymanie moczu,
- porażenie perystaltyki jelita,
- hipertermia – w dużych dawkach atropiny, wskutek zahamowania wydzielania potu,
- stany pobudzenia, omamy i drgawki kloniczne, głęboka utrata przytomności wraz z zejściem śmiertelnym w wyniku ośrodkowego porażenia oddechu.
Zapamiętanie wyglądu osoby zatrutej atropiną ułatwia mnemotechnika:
- Czerwony jak burak, rozpalony jak piec, suchy jak pieprz, ślepy jak nietoperz, niespokojny jak tygrys w klatce[11].
Leczenie ostrego zespołu antycholinergicznego polega na zapobieżeniu dalszego wchłaniania substancji, leczeniu objawowym oraz zastosowaniu benzodiazepin oraz fizostygminy. Ważne jest zabezpieczenie pobudzonego chorego przed urazem[9][10].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
W lecznictwie atropina używana jest zazwyczaj w postaci siarczanu. Atropina w związku z hamowaniem skurczu oskrzeli i wydzielania z dróg oddechowych oraz blokowaniem odruchów z nerwu błędnego jest używana w premedykacji przed znieczuleniem ogólnym[9][12].
Atropina stosowana jest do przywracania prawidłowej pracy serca przy bradykardii. Do 2010 r. podawano ją także w ramach akcji resuscytacyjnej w rozkojarzeniu elektromechanicznym oraz asystolii, jednak według najnowszych wytycznych nie jest zalecana do stosowania przy zatrzymaniu krążenia[13]. Typową dawką dożylną jest 0,5 mg (pod kontrolą EKG do maksymalnie 3 mg). Dawki mniejsze niż 0,5 mg mogą paradoksalnie pogłębić bradykardię[14]. Atropina nie powinna być podawana pacjentom po przeszczepie serca, ponieważ może wywołać zaawansowany blok serca lub zatrzymanie zatokowe[15].
Znajduje zastosowanie w leczeniu stanów spastycznych przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowodów, w tym w spastycznych zaparciach, skurczu odźwiernika, kolce żółciowej i kolce nerkowej[9][12].
W okulistyce używa się atropiny w długotrwałym rozszerzeniu źrenicy w zapaleniu tęczówki i ciała rzęskowego w celu zapobieżeniu zrostom. Jest używana również jako lek rozszerzający źrenice w celach diagnostycznych. Nie powinna być stosowana u osób prowadzących pojazdy mechaniczne[12].
Jest odtrutką w przypadku zatruć spowodowanych inhibitorami acetylocholinoesterazy, do których należą niektóre związki fosforoorganiczne, wśród nich fosforoorganiczne pestycydy i bojowe środki trujące, takie jak soman, sarin, tabun i VX, a także niektóre pestycydy karbaminianowe[16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Farmakopea Polska VI, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2002, s. 1176, ISBN 83-88157-18-3.
- ↑ a b Atropine, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00572 (ang.).
- ↑ Botttomley, W, Mortimer, PI. The partition separation of tropane alkaloids. „Australian Journal of Chemistry”. 7 (2), s. 189–196, 1954. DOI: 10.1071/CH9540189.
- ↑ a b Atropine, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-02-21] (ang.).
- ↑ a b c d Department of Chemistry, The University of Akron: Atropine (ang.). [dostęp 2012-02-21].
- ↑ a b Atropina (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-03-09].
- ↑ ► Atropinum Sulfuricum WZF (atropina) – Medycyna Praktyczna, www.mp.pl [dostęp 2019-07-22].
- ↑ Anne-Sophie Lemaire-Hurtel, Jean-Claude Alvarez: Drugs Involved in Drug-Facilitated Crime – Pharmacological Aspects. W: Toxicological Aspects of Drug-Facilitated Crimes. Pascal Kintz (red.). Academic Press, 2014, s. 47–91 [patrz s. 84]. DOI: 10.1016/B978-0-12-416748-3.00003-7. ISBN 978-0-12-416748-3.
- ↑ a b c d Mutschler i in. 2010 ↓, s. 383–384.
- ↑ a b Szczeklik i Gajewski 2014 ↓, s. 2444–2445.
- ↑ 3 Leki układu autonomicznego. W: Ryszard Korbut: Farmakologia po prostu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007, s. 31. ISBN 978-83-233-2334-1.
- ↑ a b c Atropina (opis profesjonalny). [dostęp 2016-06-12].
- ↑ Wytyczne resuscytacji 2010. Polska Rada Resuscytacji, 2010. ISBN 978-83-89610-10-2.
- ↑ P. Dauchot, J.S. Gravenstein. Effects of atropine on the electrocardiogram in different age groups. „Clin Pharmacol Ther”. 12 (2). s. 274–280. DOI: 10.1097/00132586-197202010-00033. PMID: 5554942.
- ↑ A. Bernheim, R. Fatio, W. Kiowski, D. Weilenmann i inni. Atropine often results in complete atrioventricular block or sinus arrest after cardiac transplantation: an unpredictable and dose-independent phenomenon. „Transplantation”. 77 (8), s. 1181–1185, 2004. PMID: 15114081.
- ↑ Atropine Sulfate – Medical Countermeasures Database – CHEMM, U.S. Department of Health & Human Services [dostęp 2019-11-13].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Podręczny słownik chemiczny, Romuald Hassa (red.), Janusz Mrzigod (red.), Janusz Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 44, ISBN 83-7183-240-0.
- Mała encyklopedia medycyny, Tom I. Wyd. IV. Warszawa: PWN, 1988, s. 60. ISBN 83-01-08835-4.
- Encyklopedia popularna, Tom I. Wyd. II. Warszawa: PWN, 1983, s. 171. ISBN 83-01-00000-7.
- Ernst Mutschler, Gerd Geisslinger, Heyo K. Kroemer, Peter Ruth, Monika Schäfer-Korting: Farmakologia i toksykologia. Wrocław: MedPharm Polska, 2010. ISBN 978-83-60466-81-0.
- Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2014. ISBN 978-83-7430-405-4.
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||