Bitwa nad Berezyną (1920)
| ||||
| ||||
| Czas | 14 maja – 10 czerwca 1920 | |||
| Miejsce | nad Berezyną | |||
| Przyczyna | ofensywa Frontu Zachodniego kontrofensywa wojsk polskich | |||
| Wynik | Status quo | |||
| Strony konfliktu | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Dowódcy | ||||
| ||||
| Siły | ||||
| ||||
Bitwa nad Berezyną – walki wojsk Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego z wojskami Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Położenie wojsk przed bitwą[edytuj | edytuj kod]
Po zajęciu Kijowa i zdobyciu przyczółków mostowych po wschodniej stronie Dniepru wojska polskie przeszły do obrony. Józef Piłsudski zdawał sobie sprawę z tego, że nie udało mu się rozbić większych sił nieprzyjaciela, a jedynie zmusił je do wycofania się dalej na wschód. Stąd też Wódz Naczelny planował uderzenie na północnym odcinku frontu wschodniego[1].
W tym czasie dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski na wschodnim brzegu Berezyny grupował wojska do planowanej na lipiec generalnej ofensywy. Zajęcie Kijowa przez Polaków i groźba utraty Ukrainy zmusiły sowieckich planistów do jej przyspieszenia[2][3].
Składy wojsk[edytuj | edytuj kod]
- Wojsko Polskie
- 1 Armia gen. Stefana Majewskiego obsadzała odcinek Dryssa–Połock–Uszacz–Lepel. W pierwszym rzucie posiadała 8 Dywizję Piechoty i 1 Dywizję Litewsko-Białoruską, a w odwodzie 3 Dywizję Piechoty Legionów i 1 Brygadę Jazdy.
- 4 Armia gen. Szeptyckiego w składzie 2 Dywizja Piechoty Legionów, 6., 14. i 9. dywizje piechoty broniła linii Berezyny od Lepla po ujście do Dniepru.
17 maja dowodzenie nad obu armiami przejął gen. Stanisław Szeptycki[4].
- Armia Czerwona
Na wschodnim brzegu Berezyny utworzono zgrupowanie uderzeniowem[5]:
- 15 Armia Augusta Korka w składzie 4., 6., 5., 53., 56. dywizje strzeleckie i 15 Dywizja Kawalerii[a]
- Grupę Północną Jewgienija Siergiejewa w składzie 48 Dywizja Strzelców i 164 Brygada Strzelców
- 16 Armia Nikołaja Sołłohuba w składzie 2., 8.,10., 17. i 21. dywizje strzeleckie[b].
Całością sił uderzeniowych dowodził dowódca Frontu Zachodniego Michaił Tuchaczewski[7][8].
Przebieg działań[edytuj | edytuj kod]
Uderzenie Armii Czerwonej[edytuj | edytuj kod]
14 maja 15 Armia Korka i Grupa Północna Siergiejewa uderzyły na pozycje oddziałów 8 Dywizji Piechoty i 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej w ogólnym kierunku na Głębokie. 16 Armia Sołłohuba wykonała uderzenie pomocnicze w kierunku Mińska[10]. W rejonie Lepla i Uszacza oddziały 1 Dywizji L-B i 13 pułku piechoty z 8 Dywizji Piechoty nie wytrzymały uderzenia 4., 11., 56. i 5. Dywizji Strzelców i rozpoczęły odwrót[5]. Następnego dnia bez powodzenia kontratakowała odwodowa 3 Dywizja Piechoty Legionów. Stanowisk wzdłuż linii jezior Dzwony – Pyszno – Osieczyszcze nie udało się utrzymać[11]. Na styku 8 DP i 1 DLB wytworzyła się luka otwierająca przeciwnikowi kierunek na Mołodeczno[4]. Wobec tego zagrożenia 1 Armia otrzymała z Odwodu Naczelnego Wodza, zgrupowaną w rejonie Mołodeczna, 17 Wielkopolską Dywizje Piechoty[12]. W dniach od 16 do 18 maja oddziały polskie broniły się nad górną Berezyną i odpierały bolszewickie ataki. Jednak 5 Dywizji Strzelców udało się sforsować rzekę pod Mościszczem, odrzucić broniącą się tam II Brygadę Litewsko-Białoruską i opanować Lipsk. W tym czasie 15 Armia Korka wykonywała główne uderzenie wzdłuż linii kolejowej na Mołodeczno. Jej zasadnicze zgrupowanie osłaniała od południa 53 Dywizja Strzelców, a od północy Grupa Północna. Na odcinku bronionym przez polską 4 Armię wojska Sołłohuba podjęły próbę sforsowania Berezyny pod Murową i Żukowcem i pod Żarnówką i Niehaniczami. Jedynie 8 Dywizja Strzelców odniosła sukces i opanowała Ihumeń, natomiast pozostałe sowieckie oddziały zostały odparte[13].
21 maja 1 Armia została wzmocniona ściągniętą z rejonu Wilna 10 Dywizją Piechoty. Dywizja ta obsadziła linie obronną między Szarkowszczyzną a Kozianami. Umożliwiło to wycofującym się 8 DP i 1 DLB oderwanie się od przeciwnika i zreorganizowanie oddziałów[13]. 23 maja rozpoczął się ogólny odwrót wojsk polskich na linię Dryssa – Przedbrodzie – Duniłowicze – Budsław – rzeka Serwecz – Milcza – rzeka Omniszewka[14]. Tutaj jednak także nie zdołano zorganizować trwałej obrony[15].
Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego postanowiło zażegnać niebezpieczeństwo nad Berezyną w sposób zaczepny. Bezpośrednie dowodzenie przejął Naczelny Wódz[10].
W rejonie Święcian koncentrowała się nowo sformowana Armia Rezerwowa gen. Kazimierza Sosnkowskiego[c]. Również wojska gen. Szeptyckiego przyjmowały ugrupowanie zaczepne.
Na północy zbierały się oddziały 8 i 10 Dywizji Piechoty oraz 1 Brygada Jazdy. Te trzy wielkie jednostki wyszły spod podporządkowania 1 Armii i weszły w skład 7 Armii gen. Stefana Majewskiego.
Na południowym skrzydle, w lukę między 1 i 4 Armię, weszła 4 Dywizja Piechoty. Powstrzymywała ona działanie sowieckiej 5 Dywizji Strzelców, po czym wycofała się w kierunku Łohojska, gdzie przybyła już 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty. Pod koniec maja Tuchaczewski rzucił jeszcze do walki nowo przybyłe 12. i 18 Dywizję Strzelców. Jednak sowiecka ofensywa traciła impet i zatrzymując się na linii Ziembin – rzeka Ilia – rzeka Serwecz – Krzywicze – Stary Miadzioł – jezioro Bohiń – jezioro Dryświaty[16].
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 31 maja 1920 donosił[17]:
Wielka ofensywa bolszewicka, rozpoczęta w dniu 14 maja z użyciem wielkich sił na froncie między Dźwiną a Prypecią, została w ostatnich dniach zupełnie zatrzymana. Główne uderzenia armij sowieckich, skierowane były z jednej strony wzdłuż toru kolejowego Połock - Głębokie - Mołodeczno. Z drugiej strony od wschodu przez Berezynę w kierunku na Mińsk i miały na celu, jak widać z przejętych rozkazów dowództw bolszewickich, opanowanie linji Mołodeczno - Mińsk w dniu 25 maja. Żelazna postawa naszego wojska, szczególnie tego, które broniło górnej Berezyny i przeprowadziło kontrakcję między Borysowem a Bobrujskiem , unicestwiła w zupełności szeroko zakreślone plany nieprzyjacielskiego kierownictwa. Wojsko nasze, utrzymujące wytrwale już od dnia 27 maja linję Przebrodzie - jezioro Miastro - Krzywicze - Dołhinów - Pleszczenice - Ziembin i linję Berezyny, w kilku miejscach przeszło z powodzeniem do zaczepnej działalności.
Polska kontrofensywa[edytuj | edytuj kod]
Polski plan kontrofensywy zakładał podwójne oskrzydlenie sowieckiej 15 Armii wysuniętej w kierunku Mołodeczna, uderzenie od zachodu Armią Rezerwową na Postawy – Głębokie i od południa grupą operacyjną gen. Skierskiego, z rejonu Pleszczenicy, na Dokszyce i Berezynę. Znajdująca się w centrum 1 Armia miała wiązać przeciwnika walką i uniemożliwić mu wycofanie wojsk[18].
31 maja rozpoczęła natarcie grupa gen. Leonarda Skierskiego. Na jej prawym skrzydle uderzenie pomocnicze wykonała 1 Dywizja Litewsko-Białoruska ze składu 1 Armii. Po całodziennych walkach przerwano front sowiecki i opanowano linię rzeki Wiejny. W kolejnych dniach kontynuowano natarcie i oddziały polskie wyszły nad Mraj, a 5 maja opanowano Dokszyce. W tym czasie grupa pułkownika Gustawa Orlicz-Dreszera[d] wyszła nad Berezynę i opanowała Berezynę Górną[19].
Armia Rezerwowa gen. Sosnkowskiego główne uderzenie wykonała swoim prawym skrzydłem między jeziorami Narocz i Batoryn, a bagnistym brzegiem Dzisny, w ogólnym kierunku na Głębokie. 11 Dywizja Piechoty nacierała po osi jezioro Miadzioł – Bojary, a jej skrzydło osłaniała 6 Dywizja Piechoty z 1 Armii. 8 Dywizja Piechoty kierowała się na Duniłowicze – Głębokie, a rezerwowa 7 Brygada Piechoty atakowała wzdłuż traktu Postawy – Duniłowicze. 2 czerwca dywizje rozpoczęły walki o przełamanie pozycji sowieckich rozmieszczonych na linii „starych okopów niemieckich”. Broniły ich sowieckie 12., 18. i 53 Dywizja Strzelców oraz 15 Dywizja Kawalerii[16]. Polskie 8 i 11 Dywizje Piechoty uzyskały powodzenie już pierwszego dnia, ale natarcie słabo wyszkolonej rezerwowej 7 BP utknęło pod Dzietkowem. Następnego dnia z okrążenia wyrwała się sowiecka 4 DS, a 12 DS walczyć musiała z pułkami polskiej 8 Dywizji Piechoty. Po sukcesach pod Duniłowiczami 8 Dywizja w pościgu osiągnęła linię rzeki Mordwy, ale zarówno 11 DP jak i 7 BP pozostały w tyle i Armii Rezerwowej nie udało się zamknąć w pełni pierścienia okrążenia[19].
4 czerwca w Mołodecznie przebywał Naczelny Wódz Józef Piłsudski. W rozmowie z gen. Szeptyckim odrzucił propozycję dowódcy Frontu, aby kontynuować natarcie w kierunku Lepla i Ułły, aż do zupełnego rozbicia wojsk Tuchaczewskiego.
5 czerwca kontynuowano natarcie. 10 Dywizja Piechoty gen. Żeligowskiego opanowała Szarkowszczyznę, a generał Sosnkowski nakazał wszystkim wielkim jednostkom przejść do pościgu z zadaniem wyjść na linię rzeka Mniuta – Hermanowicze.
8 Dywizja Piechoty w tym dniu opanowała Głębokie, a następnego dotarła do Mniuty między jeziorami Plissa i Mniuta.
W dniach 5-6 czerwca oddziały 10 Dywizji Piechoty stoczyły ciężki bój z 18 Dywizją Strzelców o Hermanowicze. Natarcie jej 28. i 30 pułków piechoty zostało zatrzymane i dopiero wprowadzenie do walki odwodowego 21 pułku piechoty pozwoliło oddziałom polskim zdobyć miejscowość[19].
Prowadząc nadal działania pościgowe oddziały polskie 10 czerwca wyszły nad Berezynę i Autę[16].
W trakcie bitwy nad Berezyną, na froncie polskiej 4 Armii prowadzono działania o znaczeniu lokalnym, podczas których doszło do kilku większych bitew, między innymi pod Bohuszewiczami i Stołpiszczami[20].
Po zakończeniu bitwy nad Berezyną front zatrzymał się na linii: górna Berezyna – jezioro Mieżużol – rzeka Auta – jezioro Jelnia – jezioro Białe – rzeka Dźwina w rejonie Dzisny[19].
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 10 czerwca 1920 donosił[21]:
Wielka bitwa nad Berezyną, rozpoczęta w dniu 14 maja i prowadzona z ogromnem obustronnem napięciem, została w dniu wczorajszym uwieńczona ostatecznem naszem zwycięstwem. Nieprzyjaciel, skoncentrowawszy przed frontem generała Sosnkowskiego 9 dywizyji piechoty, usiłował ponownie dnia 8 b.m. ująć inicjatywę w swe ręce, rzucając w tym celu wszystkie swe siły do ataku. Wywiązały się krwawe i zacięte walki, zwłaszcza na odcinku 8-ej dywizji piechoty i grupy generała Żeligowskiego w czasie których poszczególne miejscowości parokrotnie przechodziły z rąk do rąk. W ostatecznym rezultacie już dnia 8 b. m. wieczorem przeciwnik został na całej linji odparty. 9 czerwca zaś rano wojska nasze przeszły do ataku, rozbijając w zdecydowanym natarciu siły nieprzyjacielskie, które odrzucono za linję rzeki Auty. Zdobycz na razie obliczona wykazuje z górą 600 jeńców oraz 57 karabinów maszynowych.
Bilans walk[edytuj | edytuj kod]
Obie strony w bitwie nad Berezyną nie osiągnęły zakładanych przez siebie celów.
Armia Czerwona nad Berezyną po raz pierwszy przejawiła inicjatywę operacyjną i swoją ofensywą wyczerpała wszystkie rezerwy polskiego Naczelnego Dowództwa.
Wojskom Tuchaczewskiego nie udało się jednak zniszczyć polskiej 1 Armii.
Oddziałom Wojska Polskiego, mimo sukcesów terenowych w trakcie trwania kontrofensywy, nie udało się rozbić sowieckiej 15 Armii. Zasadniczą przyczyną niepowodzenia było nierówne tempo natarcia skrzydeł, spowodowane twardym oporem nieprzyjaciela na kierunku północnym[19].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michaił Tuchaczewski podaje nieco inny skład Armii w początkowym okresie operacji: 4., 6.,11.,29., 53.,56. Dywizje Strzelców i 15 Dywizja Kawalerii. Oprócz wymienionych na front maszerowała 18 Dywizja Strzelców[6].
- ↑ Michaił Tuchaczewski podaje nieco inny skład 16 Armii w początkowym okresie operacji: 2.,8.,10.,17.,57. Dywizje Strzelców i oprócz wymienionych na front maszerowała 21 Dywizja Strzelców[6].
- ↑ Armię Rezerwową tworzyły:1 BJ i 8 DP ze składu 1 A, 10 DP ściągnięta z obszaru Wilna, IX BP z odwodów frontu na Ukrainie, 11 DP i VII BPRez. przegrupowana z głębi kraju[13].
- ↑ W skład grupy pułkownika Gustawa Orlicz-Dreszera wchodził 1 pszwol. i pięć kompanii 15 Dywizji Piechoty[19].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Kowalski 2001 ↓, s. 58.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 163-165.
- ↑ Odziemkowski 2013 ↓, s. 52.
- ↑ a b Odziemkowski 1998 ↓, s. 21.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 32.
- ↑ a b Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 205.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 33.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 41.
- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ a b Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 42.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 32-33.
- ↑ Laskowski (red.) 1931 ↓, s. 271.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 33.
- ↑ Laskowski (red.) 1931 ↓, s. 272.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 34.
- ↑ a b c Odziemkowski 1998 ↓, s. 22.
- ↑ Pomarański 1920 ↓, s. 236-237.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 33-34.
- ↑ a b c d e f Odziemkowski 2004 ↓, s. 34.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 35.
- ↑ Pomarański 1920 ↓, s. 242-243.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1931.
- Janusz Odziemkowski. Bitwa nad Autą, 4–6 lipca 1920 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 14(65)/1 (243), s. 51—74, 2013. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0043-7182.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
- Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918 – 1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Stanisław Szeptycki: Front Litewsko-Białoruski; 10 marca 1919-30 lipca 1920. Warszawa: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp.z o.o; Fundacja Patriotyczna Serenissima, 2016. ISBN 978-83-64649-19-6.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.