György Ligeti

György Ligeti
Imię i nazwisko	György Sándor Ligeti
Data i miejsce urodzenia	28 maja 1923 Dicsőszentmárton
Pochodzenie	żydowskie / węgierskie
Data i miejsce śmierci	12 czerwca 2006 Wiedeń
Instrumenty	fortepian, organy
Gatunki	muzyka poważna, muzyka współczesna
Zawód	kompozytor
Odznaczenia

György Sándor Ligeti [ˈɟørɟ ˈliɡɛti] (ur. 28 maja 1923 w Dicsőszentmártonie, obecnie Târnăveni, Siedmiogród, zm. 12 czerwca 2006 w Wiedniu) – węgierski kompozytor pochodzenia żydowskiego, również obywatel Austrii. Uznawany za jednego z czołowych kompozytorów muzyki współczesnej XX w. W powszechnej świadomości znany przede wszystkim jako twórca utworów, które (we fragmentach) zostały wykorzystane jako muzyka do filmu Kubricka 2001: Odyseja kosmiczna (zob. Muzyka filmowa)

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Ligeti był synem okulistki i bankiera - doktora ekonomii. Ojciec został zamordowany w 1944 roku w KZ Bergen-Belsen, a jego młodszy brat Gábor w KZ Mauthausen-Gusen, zaś matka przeżyła KZ Auschwitz-Birkenau.

Ligeti uczęszczał do węgierskiej szkoły podstawowej, a następnie rumuńskiego gimnazjum. Od 1936 roku otrzymywał lekcje fortepianu. Po maturze w 1941 roku chciał studiować fizykę i matematykę, jednakże z powodu żydowskiego pochodzenia nie został przyjęty. Ligeti rozpoczął więc naukę teorii muzyki u Veressa, Járdányia, Bárdosa i Farkasa, jak również gry na organach w konserwatorium w Klausenburgu, a następnie w Budapeszcie. W roku 1944 musiał przerwać naukę, gdyż został powołany przez armię węgierską do prac pomocniczych. Krótko po tym Ligeti dostał się do sowieckiej niewoli. Zdołał jednak, korzystając z zamieszania wywołanego bombardowaniem, zbiec z obozu jenieckiego. Po wojnie kontynuował studia muzyczne, ukończywszy je w 1949 roku. Następnie pracował przez rok jako etnomuzykolog rumuńskiej muzyki ludowej, po czym udał się do Budapesztu, gdzie wykładał harmonię, kontrapunkt i analizę muzyczną w konserwatorium.

Emigracja 1956

Po upadku powstania węgierskiego w 1956 roku uciekł w grudniu wraz ze swą przyszłą żoną Verą Spitz do Wiednia i uzyskał obywatelstwo austriackie.

W Kolonii pracował w studiu muzyki elektronicznej, tam też spotkał ważnych przedstawicieli awangardy – kompozytorów Stockhausena i Koeniga – pionierów muzyki elektronicznej.

Ligeti przebywał od 1969 do 1972 roku w Berlinie, będąc w latach 1969−1970 stypendystą DAAD. Od 1972 do 1992 roku był członkiem berlińskiej Akademie der Künste (zachodniej). Również od roku 1972 miał status kompozytora rezydenta na Uniwersytecie Stanforda, pisząc tam m.in. dzieło orkiestrowe: San Francisco Polyphony.

W latach 1973−1989 wykładał kompozycję na Wyższej Szkole Muzyki i Teatru w Hamburgu. Następnie udał się do Wiednia, gdzie mieszkał do śmierci w dniu 12 czerwca 2006. Pochowany na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu.

Wybór dzieł

• 1951−1953 Musica ricercata na fortepian
• 1953 6 Bagateli na kwintet dęty
• 1957 Glissandi (kompozycja elektroakustyczna)
• 1958 Artikulation (kompozycja elektroakustyczna)
• 1959 Apparitions na orkiestrę symfoniczną
• 1961 Atmosphères na orkiestrę symfoniczną
• 1962 Poème symphonique na 100 metronomów
• 1962 Volumina na organy
• 1962 – 1965 Aventures i Nouvelles Aventures na 3 głosy i 7 instrumentów
• 1963 – 1965 Requiem na sopran, mezzosopran, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną
• 1966 Lux aeterna na 16 głosów solowych
• 1966 Koncert wiolonczelowy
• 1967 Lontano na orkiestrę symfoniczną
• 1967 – 1969 Ramifications na orkiestrę smyczkową lub 12 inst. smyczkowych
• 1969 – 1970 Koncert kameralny na 13 instrumentów
• 1968 Kwartet smyczkowy Nr 2
• 1968 Kwintet dęty Nr 2
• 1971 Melodie na orkiestrę
• 1973 Clocks and Clouds na chór żeński i orkiestrę
• 1974 San Francisco Polyphony na orkiestrę symfoniczną
• 1976 Monument / Autoportret trzy utwory na dwa fortepiany
• 1978 Le Grand Macabre, opera
• 1983 Magyar Etüdök, do wierszy Sándor Weöres
• 1985 – 1988 Koncert fortepianowy
• 1985 – 2001 trzy tomy etiud na fortepian
• 1992 Koncert skrzypcowy
• 1993 Nonsense Madrigals

Wybrane nagrody

• 1972 Kunstpreis Berlin
• 1974 Order Pour le Mérite
• 1988 Komandoria francuskiego Orderu Sztuki i Literatury
• 1990 Nagroda Fundacji Muzycznej Léonie Sonning
• 1991 Nagroda 3. Praemium Imperiale
• 1991 Balzan-Preis
• 1995 Nagroda muzyczna izraelskiej fundacji Wolfa (Nagroda Wolfa)
• 1996 Nagroda muzyczna UNESCO
• 2001 Nagroda Kioto
• 2003 Theodor-W.-Adorno-Preis der Stadt Frankfurt am Main
• 2004 Polar Music Prize

Muzyka Ligetiego w filmach (wybór)

Utwory Ligetiego odkryte zostały dla filmu przez Stanleya Kubricka. Wykorzystał je w trzech swoich filmach, ponadto pojawiały się w filmach innych reżyserów.

• 1968 – 2001: Odyseja kosmiczna – reż. Stanley Kubrick – Atmosphères, Lux aeterna, Requiem
• 1980 – Lśnienie – reż. Stanley Kubrick – Lontano
• 1984 – 2010: Odyseja kosmiczna – reż. Peter Hyams – Lux Aeterna
• 1991 – Merci la vie – reż. Bertrand Blier
• 1995 – Gorączka – reż. Michael Mann – Concerto for Violoncello and Orchestra
• 1999 – Oczy szeroko zamknięte – reż. Stanley Kubrick – No. 2: Mesto, Rigido e Cerimonale from Musica ricercata
• 2002 – Reflections of Evil – reż. Damon Packard
• 2002 – The Future Is Not What It Used to Be – reż. Mika Taanila
• 2004 – After the Day Before – reż. Attila Janisch
• 2014 – Godzilla – reż. Gareth Edwards – Requiem for Soprano, Mezzo-Soprano