Hadrozaury (Hadrosauridae) – rodzinaornitopodów z grupy hadrozauroidów (Hadrosauroidea), znana też jako „dinozaury kaczodziobe”.
Hadrozaury są najlepiej poznaną grupą dinozaurów. Ich skamieniałości są często znajdowane i obejmują pozostałości osobników we wszystkich stadiach rozwoju – od niewyklutych z jaj piskląt po dorosłe zwierzęta. Hadrozaury były najbardziej zróżnicowaną i najliczniejszą grupą dużych kręgowców żyjących w późnej kredzie na terenach Laurazji. Był to też ostatni duży klad ornitopodów, który wyewoluował w mezozoiku[1].
Hadrozaury były dużymi zwierzętami – mierzyły przeważnie od 7 do 12 metrów, a przeciętny osobnik dorosły ważył około trzech ton. Jedną z ich cech charakterystycznych była znacząca liczba zębów tworzących baterie zębowe. Cecha ta została użyta już przez Edwarda Drinkera Cope'a, który wykorzystał ją do zdefiniowania Hadrosauridae w 1869. Najbardziej charakterystyczną cechą morfologiczną hadrozaurów jest budowa czaszki – grupa to obejmowała zarówno formy o płaskich głowach, jak i grzebieniaste[1].
Jack Horner zasugerował w 1990 roku możliwy difiletyzm Hadrosauridae – lambeozaury miałyby pochodzić od ornitopodów podobnych do uranozaura, a hadrozaury płaskogłowe – od przypominających iguanodona. Wszystkie późniejsze analizy kladystyczne – w tym również Hornera z 1992 – potwierdzają jednak monofiletyzm tego taksonu. Pierwsza definicja Hadrosauridae jako nazwy kladu została przedstawiona w 1993 roku przez Davida Weishampela i współpracowników. Wedle niej Hadrosauridae to klad obejmujący wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodka telmatozaura i parazaurolofa. Catherine Forster (1997) przedstawiła definicję Hadrosauridae jako nazwy mniej obszernego kladu, obejmującego Hadrosaurinae, Lambeosaurinae i wszystkich potomków ich ostatniego wspólnego przodka – w tym przypadku Telmatosaurus nie należałby do hadrozaurów, lecz szerszej grupy hadrozauroidów. Horner, Weishampel i Forster w 2004 roku przedstawili jednak definicję zbieżną z tą Weishampela i współpracowników z 1993 roku – Hadrosauridae sensu Forster, 1997 odpowiada w niej Euhadrosauria sensu Weishampel et al., 1993. Telmatosaurus jest według niej bazalnym hadrozaurem będącym grupą siostrzaną Euhadrosauria[1].
Paul Sereno w 1998 zdefiniował Hadrosauridae jako klad obejmujący wszystkich potomków ostatniego wspólnego przodka zaurolofa i parazaurolofa – taka grupa obejmowałaby identyczne taksony co Hadrosauridae sensu Forster, 1997[2]. Prieto-Márquez (2010) podał dwie definicje Hadrosauridae; według pierwszej Hadrosauridae to klad obejmujący ostatniego wspólnego przodka Hadrosaurus foulkii, Edmontosaurus regalis, Saurolophus osborni i Lambeosaurus lambei oraz wszystkich jego potomków, według drugiej - klad obejmujący ostatniego wspólnego przodka H. foulkii i Parasaurolophus walkeri oraz wszystkich jego potomków. Wyniki przeprowadzonej przez autora analizy kladystycznej sugerują, że gatunki Claosaurus agilis, Lophorhothon atopus i Telmatosaurus transsylvanicus mogą być bazalnymi przedstawicielami rodziny pozostającymi w nierozwikłanej politomii z H. foulkii oraz z kladem obejmującym wszystkich pozostałych przedstawicieli rodziny (Saurolophidae, tj. kladem obejmujący ostatniego wspólnego przodka Saurolophus osborni i Lambeosaurus lambei oraz wszystkich jego potomków), lub też być taksonami blisko spokrewnionymi z Hadrosauridae ale nie należącymi do rodziny. Z analizy tej wynika także, że Hadrosaurus nie tworzy jednej podrodziny z takimi rodzajami jak Edmontosaurus czy Saurolophus, lecz jest jednym z najbardziej bazalnych lub najbardziej bazalnym przedstawicielem Hadrosauridae; tym samym nie należy on do Saurolophidae, który to klad nie jest młodszym synonimem Hadrosauridae[3]. Saurolophidae sensu Prieto-Márquez, 2010 obejmowałyby te same taksony, co Hadrosauridae sensu Sereno, 1998; stosowanie definicji Sereno w wypadku potwierdzenia się wynikającej z analizy Prieto-Márqueza pozycji filogenetycznej H. foulkii doprowadziłoby do sytuacji, w której Hadrosaurus nie należałby do Hadrosauridae.
Drzewo ścisłej zgodności wygenerowane na podstawie 160 najbardziej oszczędnych drzew, uzyskane po usunięciu z macierzy danych gatunków Claosaurus agilis, Barsboldia sicinskii i Nipponosaurus sachalinensis, za Prieto-Márquezem (2010)[3]
↑ abcdeJohn R. Horner, David B. Weishampel, Catherine A. Forster: Hadrosauridae. W: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 478–493. ISBN 0-520-24209-2.
↑Paul C. Sereno. A rationale for phylogenetic definitions, with application to the higher-level taxonomy of Dinosauria. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie Abhandlungen”. 210, s. 41–83, 1998 (ang.).
↑ abAlbert Prieto-Márquez. Global phylogeny of Hadrosauridae (Dinosauria: Ornithopoda) using parsimony and Bayesian methods. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 159 (2), s. 435–502, 2010. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2009.00617.x(ang.).
↑Albert Prieto-Márquez, Jonathan R. Wagner. Saurolophus morrisi, a new species of hadrosaurid dinosaur from the Late Cretaceous of the Pacific coast of North America. „Acta Palaeontologica Polonica”, 2011. DOI: 10.4202/app.2011.0049.
