Henry Fonda
| |||||||||||||||||||||
![]() Henry Fonda (1970) | |||||||||||||||||||||
Imię i nazwisko | Henry Jaynes Fonda | ||||||||||||||||||||
Data i miejsce urodzenia | 16 maja 1905 Grand Island | ||||||||||||||||||||
Data i miejsce śmierci | 12 sierpnia 1982 Los Angeles | ||||||||||||||||||||
Zawód | aktor | ||||||||||||||||||||
Współmałżonek | Margaret Sullavan (1931-1932; rozwód) Frances Ford Seymour (1936-1950; jej śmierć) Susan Blanchard (1950-1956; rozwód) Afdera Franchetti (1957-1961; rozwód) Shirlee Mae Adams (1965-1982; jego śmierć) | ||||||||||||||||||||
Lata aktywności | 1935–1982 | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Odznaczenia | |||||||||||||||||||||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Henry Jaynes Fonda[1] (ur. 16 maja 1905 w Grand Island, zm. 12 sierpnia 1982 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy i teatralny, patriarcha rodziny aktorskiej Fondów, ojciec Jane i Petera, dziadek Bridget. American Film Institute umieścił go na 6. miejscu na liście największych aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends)[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Grand Island w stanie Nebraska jako syn Elmy Herberty (z domu Jaynes) i Williama Brace’a Fondy[3]. Przodkowie Fondów pochodzili z Genui we Włoszech, skąd w XV wieku przenieśli się do Holandii, a w 1642 do Ameryki Północnej[3].
Studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Minnesoty, ale odpadł na drugim roku[3]. W 1925 roku pracował w Retail Credit Company, firmie w Omaha, kiedy w wieku 20 lat został zaproszony do odegrania ważnej roli w amatorskiej produkcji Omaha Community Playhouse. Na profesjonalnej scenie po raz pierwszy wystąpił jako Ricky w przedstawieniu Ty i ja (You and I). W 1929 roku, gdy powrócił na Manhattan i University Players Guild, zagrał w spektaklu Diabeł i ser (Devil and the Cheese) z Margaret Sullavan, z którą dwa lata później się ożenił. Małżeństwo trwało ponad rok. Wkrótce udał się do Hollywood, aby kręcić filmy.
W 1935 roku zadebiutował jako Dan Harrow w komedii The Farmer Takes a Wife (Rolnik bierze żonę) z Janet Gaynor. W tym czasie poznał Jamesa Stewarta, a ich przyjaźń trwała aż do śmierci[3]. W 1936 roku Henry poślubił Frances Ford Seymour, bogatą amerykańską rozwódkę. Mieli dwoje dzieci, także aktorów Jane i Petera. Małżeństwo zakończyło się tragicznie w 1950 roku – Frances po załamaniu nerwowym popełniła samobójstwo[3].
W 1943 wstąpił do amerykańskiej marynarki wojennej, służąc jako kwatermistrz trzeciej klasy na pokładzie niszczyciela USS Satterlee na Pacyfiku, aż do 1946[4].
Wystąpił m.in. w westernach Miasto bezprawia (1946) Johna Forda, Gwiazda szeryfa (1957) Anthony’ego Manna, kameralnym filmie „jednego stołu” – Dwunastu gniewnych ludzi (1956) Sidneya Lumeta, filmie wojennym – Bitwa o Ardeny (1965) Ken Annakina, dramacie wojennym – Bitwa o Midway (1976) Jacka Smighta i psychologiczno-obyczajowym – Nad złotym stawem (1981) Marka Rydella, za rolę w którym zdobył w 1982 Nagrodę Akademii dla najlepszego aktora.
W 1981 otrzymał honorowego Oscara za całokształt dokonań.
Otrzymał amerykańskie medale kampanii – Medal obrony narodowej, Medal Wyzwolenia Filipin, Medal Azjatyckiego Teatru Pacyficznego (1905-1982)[4].
Zmarł 12 sierpnia 1982 w Los Angeles w wieku 77 lat po chorobie serca i raka gruczołu krokowego[4].
Filmografia[edytuj | edytuj kod]
- 1937: Slim – Slim Kincaid
- 1938: Jezebel – Preston Dillard
- 1939: Młodość Lincolna (Young Mr. Lincoln) – Abraham Lincoln
- 1940: Grona gniewu (The Grapes of Wrath) – Tom Joad
- 1941: Lady Eve (The Lady Eve) – Charles Pike
- 1943: Zdarzenie w Ox-Bow (The Ox-Bow Incident) – Gil Carter
- 1948: Fort Apache – ppłk Owen Thursday
- 1957: Dwunastu gniewnych ludzi (12 Angry Men) – przysięgły nr 8
- 1957: Gwiazda szeryfa (The Tin Star) – Morgan Hickman
- 1962: Jak zdobywano Dziki Zachód (How the West Was Won) – Jethro Stuart
- 1962: Najdłuższy dzień (The Longest Day) – gen. bryg. Theodore Roosevelt Jr.
- 1965: Bitwa o Ardeny (Battle of the Bulge) – ppłk Daniel Kiley
- 1968: Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (C’era una volta il West/Once Upon a Time in the West) – Frank
- 1970: Spóźniony bohater (Too Late to Hero) – kpt. John G. Nolan
- 1970: Był sobie łajdak (There Was a Crooked Man...) – Woodward Lopeman
- 1976: Bitwa o Midway (Midway) – adm. Chester Nimitz
- 1978: Rój (The Swarm) – dr Walter Krim
- 1979: Meteor – prezydent
- 1979: Miasto w ogniu – komendant Albert Risley
- 1981: Nad złotym stawem (On Golden Pond) – Norman Thayer Jr.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Personalidade: Henry Fonda (EUA) (port.). InterFilmes.com. [dostęp 2016-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-14)].
- ↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS (ang.). American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-30)].
- ↑ a b c d e Henry Fonda (16 de Maio de 1905) (port.). Filmow. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ a b c Hero Actors (ang.). valdezlink.com. [dostęp 2012-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-20)].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Henry Fonda w bazie IMDb (ang.)
- Henry Fonda w bazie Filmweb
- Henry Fonda w bazie Notable Names Database (ang.)
|
|
|
|
|
|
- ISNI: 0000 0001 2096 8690
- VIAF: 112378001
- LCCN: n81066419
- GND: 11853422X
- NDL: 00620671
- LIBRIS: 53hlt7lp1p0k4pk
- BnF: 12606221f
- SUDOC: 027644111
- NLA: 35170225
- NKC: jn20000700545
- BNE: XX958957
- NTA: 069980071
- Open Library: OL1455867A
- PLWABN: 9810628303705606
- NUKAT: n97068880
- CANTIC: a10297558
- CONOR: 39663715
- KRNLK: KAC2018M2140
- WorldCat: lccn-n81066419
- Urodzeni w 1905
- Zmarli w 1982
- Amerykańscy aktorzy filmowi
- Amerykańscy aktorzy teatralni
- Laureaci AFI Life Achievement Award
- Laureaci Nagrody im. Cecila B. DeMille’a
- Laureaci Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego
- Laureaci Oscara za całokształt twórczości
- Laureaci Złotego Globu dla najlepszego aktora w filmie dramatycznym
- Laureaci nagrody BAFTA dla najlepszego aktora pierwszoplanowego
- Laureaci nagrody Tony
- Odznaczeni Brązową Gwiazdą
- Uczestnicy II wojny światowej
- Laureaci Kennedy Center Honors