Jęczmień zwyczajny
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | jednoliścienne | |
| Rząd | wiechlinowce | |
| Rodzina | wiechlinowate | |
| Rodzaj | jęczmień | |
| Gatunek | jęczmień zwyczajny | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Hordeum vulgare L. Sp. Pl. 84. 1753[2] | ||
| Synonimy | ||
|
Hordeum tetrastichum Stokes[2] | ||
Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare L.) – gatunek rośliny z rodziny wiechlinowatych. Rozpowszechniona w uprawie roślina zbożowa.
Spis treści
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Rośnie dziko w Afryce Północnej (Egipt, Libia), w Azji Zachodniej (Afganistan, Cypr, półwysep Synaj, Iran, Irak, Izrael, Jordania, Liban, Syria, Turcja), na Kaukazie (Armenia, Azerbejdżan), Azji Środkowej (Kirgistan, Tadżykistan, Turkiestan, Uzbekistan), w Indiach, Pakistanie, Chinach, na Tajwanie. W Europie dziko rośnie tylko na wyspie Kreta. Jako gatunek introdukowany pojawia się w Etiopii, Korei, Australii i Nowej Zelandii. Jest uprawiany w wielu krajach świata[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Roślina jednoroczna dorastająca do wysokości 1 metra. Kłoski boczne, w odróżnieniu od jęczmienia dwurzędowego są płodne, stąd też kłos jest wielorzędowy. Może być 4-rzędowy, gdy środkowe kłoski są silniej przylegające do osi, lub 6-rzędowy, gdy wszystkie kłoski są jednakowo odstające. Osadka kłosa nie kruszy się, podczas dojrzewania odpadają z niej kłoski. Plewy o tej samej długości co plewki dolne, lub nieco krótsze. W Polsce kwitnie w czerwcu i lipcu[4].
Genetyka[edytuj | edytuj kod]
17 października 2012 r. tygodnik Nature poinformował, że brytyjscy naukowcy rozszyfrowali genom jęczmienia[5][6]. Jęczmień jest diploidem o dużym haploidalnym genomie liczącym 5,1 Gpz. Ilość genów oszacowano na 79379[5].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Roślina uprawna, w Azji uprawiana od bardzo dawna. Ziarna odkryto np. w paleolitycznej osadzie w miejscowości Netiw ha-Gedud w Izraelu, pochodzącej z lat 9970-9400 p.n.e. Za czasów biblijnych w Palestynie uprawiano dwa gatunki jęczmienia: jęczmień zwyczajny i dwurzędowy[7].
- Obecnie jest uprawiany głównie do wytwarzania słodu przy produkcji piwa, do wyrobu kaszy i jako roślina paszowa. W Azji wykorzystywany jest również jako zboże chlebowe[8].
- Z palonego ziarna otrzymywana jest kawa zbożowa[8].
Uprawa[edytuj | edytuj kod]
W Polsce uprawiany jest zarówno jęczmień jary i ozimy. Jęczmień jary to roślina ciepłolubna, która powinna być siana, kiedy gleba jest już nieco ogrzana, a temperatura powietrza waha się w okolicach 7-10 stopni Celsjusza. Okres ten przypada zazwyczaj w drugiej połowie marca. Jęczmień ozimy jest natomiast rośliną niezwykle wrażliwą na termin siewu, który przypada pomiędzy 10-25 września[9][10].
Udział w kulturze[edytuj | edytuj kod]
W Biblii słowo jęczmień wymienione jest ponad 30 razy, a razem z pszenicą 13 razy. Był wówczas ważnym źródłem pokarmu. W Apokalipsie św. Jana (6,6) wymieniony został jako jeden z plonów, których ceny wzrosną[11], gdy otwarta zostanie trzecia pieczęć i pojawi się jeździec na czarnym koniu (Głód): „kwarta pszenicy za denara i trzy kwarty jęczmienia za denara”. W Izraelu rolnicy mieli obowiązek przynoszenia dojrzałego snopa jęczmienia w drugim dniu po święcie Paschy. Wymagało to od rolnika specjalnych wysiłków. W tych rejonach, gdzie jęczmień dojrzewa później, musiał pod uprawę jęczmienia wybrać pole żyzne i dobrze nasłonecznione, zaś tam, gdzie dojrzewa wcześniej musiał chronić go przed osypywaniem się ziarna. Zbiór jęczmienia był tak ważny, że dokonywano go nawet w szabat, mimo że w dniu tym obowiązywał zakaz wykonywania jakiejkolwiek pracy. Zbioru dokonywano przed nocą i rankiem niesiono do świątyni. Przed ofiarowaniem jęczmienia nie wolno było spożywać ziarna pochodzącego z tegorocznych zbiorów[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-01-31].
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-11-20].
- ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b A physical, genetic and functional sequence assembly of the barley genome (ang.). Nature, 2012-10-17.
- ↑ Krzysztof Kowalski: Genetycy ulepszą piwo. Rzeczpospolita.pl. [dostęp 2012-10-19].
- ↑ a b Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ MojaRola.pl, Optymalne terminy siewu jęczmienia ozimego, 23 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-25] (pol.).
- ↑ MojaRola.pl, Kiedy siać zboża jare? Optymalne terminy siewu pszenicy, jęczmienia i owsa, 23 marca 2018 [dostęp 2018-08-25] (pol.).
- ↑ Maria Szamot, Apokalipsa czytana dzisiaj, 2019.
