Jaan Anvelt

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Jaan Anvelt
Ilustracja
Data urodzenia 18 kwietnia 1884
Data i miejsce śmierci 11 grudnia 1937
Moskwa
Zawód, zajęcie Estonia działacz komunistyczny
Commons Multimedia w Wikimedia Commons

Jaan Anvelt (ur. 18 kwietnia 1884 w Orgu, zm. 11 grudnia 1937 w Moskwie[1]) – estoński działacz komunistyczny.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesna działalność[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z estońskiej rodziny chłopskiej[2]. Ukończył seminarium nauczycielskie w Dorpacie, pracował w latach 1905-1907 jako nauczyciel. Następnie w 1912 r. jako eksternista ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Petersburskiego[2].

W 1907 r. wstąpił do Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, związał się z frakcją bolszewicką. Działał w Petersburgu oraz na ziemiach estońskich, w latach 1912-1914 redagując w Narwie bolszewicką gazetę "Kiir" (Promień)[2]. Posługiwał się pseudonimami Eesaare Aadu, Jaan Hulmu, Kaarel Maatamees, Jaan Holm, Onkel Kaak, N. Al't[3]. Oprócz artykułów publicystycznych pisał także opowiadania[4].

Rewolucja rosyjska. Próby przejęcia przez komunistów władzy w Estonii[edytuj | edytuj kod]

Podczas rewolucji lutowej został przewodniczącym tymczasowego komitetu rewolucyjnego Narwy, a następnie narewskiej rady delegatów robotniczych i żołnierskich, w 1917 r. wrócił również do redagowania pisma "Kiir". Należał do estońskiego komitetu partii bolszewickiej oraz do jej komitetu w Rewlu[2]. Po wyborach do dum miejskich z sierpnia 1917 został przewodniczącym dumy miejskiej Rewla[5]. Stał na czele Komitetu Wykonawczego Rad Delegatów Estonii[6][7] (1917-1918). Pod jego kierownictwem bolszewicy przejęli władzę w Rewlu 23-24 października (5-6 listopada), a więc jeszcze przed tym, gdy dokonali przewrotu w Piotrogrodzie[3].

Kiedy wkroczenie wojsk niemieckich zmusiło bolszewików do wycofania się z Rewla, Anvelt przedostał się do Piotrogrodu, gdzie powierzono mu obowiązki komisarza regionu północno-zachodniego, a następnie komisarza ds. narodowości w regionie północnym[3]. Gdy w końcu listopada 1918 r. czerwona 7 Armia wkroczyła do Pskowa i Narwy, w drugim z wymienionych miast Anvelt ponownie pokierował próbą utworzenia bolszewickiego rządu Estonii - Estońskiej Komuny Ludu Pracującego[8]. Został przewodniczącym jej Rady Komisarzy Ludowych[9], pełnił także obowiązki komisarza spraw wojskowych[2].

Wojska proklamowanej w lutym 1918 r. niepodległej Estonii pod dowództwem gen. Johana Laidonera z pomocą brytyjskiego korpusu interwencyjnego i z taktycznym wsparciem sił białych operujących w regionie pskowskim zmusiły jednak siły czerwonych do wycofania się z Estonii. Estońska Komuna Ludu Pracującego opuściła Narwę 19 stycznia 1919 r. i w tym samym miesiącu została formalnie rozwiązana[8].

 Osobny artykuł: Wojna estońsko-bolszewicka.

Anvelt pozostał członkiem Biura Zagranicznego przy KC Komunistycznej Partii Estonii[3], od października 1919 r. będąc również komisarzem politycznym w Armii Czerwonej. Od lutego 1920 do lutego 1921 r. dowodził Piotrogrodzkim Rejonem Umocnionym[2].

Działalność w Estonii w latach 1921-1925[edytuj | edytuj kod]

W 1921 r. udał się do Estonii, będąc jednym z przywódców nielegalnej, działającej w podziemiu Komunistycznej Partii Estonii[2], liczącej rok później 1320 członków, zaś w 1924 - 2 tys. członków i 120 lokalnych komórek, a nadto dominującej nad związkami zawodowymi. Popularności idei socjalistycznych i komunistycznych sprzyjała trudna sytuacja ekonomiczna Estonii w pierwszych latach jej niepodległości[10]. W listopadzie 1924 r. na polecenie Moskwy[10] estońscy komuniści podjęli próbę przejęcia władzy drogą zbrojnego powstania. Anvelt kierował przygotowaniami do niego[11], lecz wyznaczony na 1 grudnia 1924 r. przewrót w Tallinnie nie zyskał szerokiego poparcia i został szybko stłumiony. Anvelt ocalił życie, ukrywając się w ambasadzie radzieckiej[3].

W ZSRR[edytuj | edytuj kod]

W 1925 udał się do ZSRR. W latach 1926-1929 pełnił obowiązki komisarza Akademii Sił Powietrznych im. Żukowskiego[2]. Następnie do 1935 r. pracował na stanowiskach urzędniczych w lotnictwie cywilnym. Regularnie reprezentował również Estonię (gdzie partia komunistyczna została całkowicie rozbita aresztowaniami[10]) na kongresach Międzynarodówki Komunistycznej[3]. W 1935 r. mianowano go przewodniczącym Międzynarodowej Komisji Kontroli Kominternu[3].

Aresztowanie i śmierć[edytuj | edytuj kod]

Padł ofiarą stalinowskich czystek[12][13]. Według części źródeł został rozstrzelany, według innych - zmarł wskutek tortur, jakim został poddany w śledztwie przez funkcjonariusza NKWD Aleksandra Langfanga[4][3]. W 1957 r. został całkowicie zrehabilitowany[3].

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Zdemontowane pomniki estońskich działaczy komunistycznych - Hansa Pöögelmanna, gen. Lembita Pärna i Jaana Anvelta w Muzeum Okupacji w Tallinnie

W latach 1909-1910 jego żoną była Alma Ostra, również działaczka partii socjaldemokratycznej. Małżeństwo to miało fikcyjny charakter i miało umożliwić kobiecie zmianę nazwiska[14]. W 1912 r. zawarł drugie małżeństwo z J. Wasiljewą. Po raz trzeci ożenił się z estońską malarką i działaczką rewolucyjną Alisą Marią Leevald[4]. Z tego związku urodziła się córka Kimu i syn Jaan[4]. Wnuk Jaana Anvelta Andres jest oficerem policji, działaczem Socjaldemokratycznej Partii Estonii, w latach 2016-2018 r. był ministrem spraw wewnętrznych Estonii[4][15].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W Estońskiej SRR imię Jaana Anvelta nosiła ulica w Narwie (przemianowana po 1991 r. na ul. Paula Keresa), w Tallinnie (podzielona na dwie - Reimana i Kivisilla) oraz ulica w Põltsamaa (przemianowana na Jaama). Ponadto w Tallinnie, Toila i Jõhvi znajdowały się pomniki przywódcy Estońskiej Komuny Ludu Pracującego, był on także patronem narewskiej filii Uniwersytetu Pedagogicznego w Tallinnie[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Jan Lewandowski: Historia Estonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 2002, s. 168. ISBN 83-04-04528-1.
  2. ↑ a b c d e f g h Анвельт Ян Янович, hrono.ru [dostęp 2018-03-14].
  3. ↑ a b c d e f g h i J.D. Smele, Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926. Rowman & Littlefield, 2015, s. 127-128.
  4. ↑ a b c d e f Аллан Хантсом, ГЛАВНЫЙ ЭСТЛЯНДСКИЙ КОММУНАР [dostęp 2018-03-14] (ros.).
  5. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 58. ISBN 83-88542-04-4.
  6. ↑ Jan Lewandowski: Historia Estonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 2002, s. 169. ISBN 83-04-04528-1.
  7. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 60. ISBN 83-88542-04-4.
  8. ↑ a b J. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2016, ​ISBN 978-1-84904-721-0​, s. 93.
  9. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 71. ISBN 83-88542-04-4.
  10. ↑ a b c Jan Lewandowski: Historia Estonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 2002, s. 192-193. ISBN 83-04-04528-1.
  11. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 98. ISBN 83-88542-04-4.
  12. ↑ Jan Lewandowski: Estonia. Warszawa: TRIO, 2001, s. 280. ISBN 83-88542-04-4.
  13. ↑ J. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2016, ​ISBN 978-1-84904-721-0​, s. 298.
  14. ↑ "Alma Ostra-Oinas", National Library of Estonia. [dostęp 25 lutego 2019]
  15. ↑ Katri Raik appointed new interior minister (ang.). err.ee, 26 listopada 2018. [dostęp 2018-11-26].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jaan_Anvelt&oldid=60584647”