Jan Niecisław Baudouin de Courtenay

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Ten artykuł dotyczy językoznawcy. Zobacz też: Jan Baudouin de Courtenay (publicysta z czasów Sejmu Czteroletniego).
Jan Niecisław Baudouin de Courtenay
Ilustracja
Fotografia portretowa
Data i miejsce urodzenia 13 marca 1845
Radzymin
Data i miejsce śmierci 3 listopada 1929
Warszawa
Zawód, zajęcie polski językoznawca
podpis
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Źródła Teksty w Wikiźródłach
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Jan Baudouin de Courtenay (około 1865)
Baudouin de Courtenay (siedzący z psem) w Tartu (1886)

Jan Niecisław Ignacy Baudouin de Courtenay (ur. 13 marca 1845 w Radzyminie, zm. 3 listopada 1929 w Warszawie) – polski językoznawca, uznawany za jednego z najwybitniejszych w historii dyscypliny. W latach 70. i 80. XIX wieku twórca szkoły kazańskiej w językoznawstwie. Wprowadził termin fonem w znaczeniu zbliżonym do współczesnego. Publicysta społeczny. Propagował także esperanto.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z francuskiego rodu arystokratycznego, którego protoplastą był Piotr – najmłodszy z synów króla Ludwika VI Grubego. Jeden z przodków Baudouina de Courtenay przybył do Polski i został pułkownikiem gwardii cudzoziemskiej na dworze Augusta II Mocnego. Ojciec, Aleksander, był geometrą w Radzyminie.

W latach 1862–1866 Baudouin de Courtenay studiował w warszawskiej Szkole Głównej, uzyskując stopień magistra nauk historyczno-filologicznych. W latach 1866–1868 jako stypendysta rosyjskiego ministerstwa oświaty pogłębiał studia za granicą w Pradze, Jenie i Berlinie. W 1870 w Lipsku obronił pracę O języku staropolskim sprzed wieku XIV i uzyskał doktorat z filologii.

Jan Baudouin de Courtenay był aktywnym współpracownikiem “Notatek filologicznych”, wydawanych w Woroneżu pod redakcją Aleksieja Chowanskiego. W tym periodyku w latach 1866–1885 opublikowano około dwudziestu jego artykułów. W rosyjskim Archiwum Państwowym literatury i sztuki zachowały się listy, które wymieniali ze sobą Baudouin de Courtenay i Aleksiej Chowanski.

W 1875 został profesorem Uniwersytetu Kazańskiego, a między 1883 a 1893 w Uniwersytetu Dorpackiego. W latach 1893–1900 był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kontraktu nie przedłużono mu w wyniku nacisku władz austriackich i węgierskich, które uznały, że w swoich pracach propaguje panslawizm, stanowiący potencjalne zagrożenie dla monarchii cesarsko-królewskiej[1]. Był członkiem zawiązanego w 1916 w Petersburgu Koła Przyjaciół Niepodległości Polski[2]. Następnie do 1918 wykładał na Uniwersytecie Piotrogrodzkim. W 1915 trzy miesiące spędził w carskim więzieniu za opublikowanie broszury pt. Nacijonalnyj i tierritorialnyj priznak w awtonomii (Национальный и терpиториальный признак в автономии). W roku akademickim 1918/19 był profesorem językoznawstwa porównawczego i indoueropejskiego na powstającym właśnie Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, wykładając m.in. sanskryt i Hymny Rygwedy. Od 1918 był profesorem językoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie.

Poglądy polityczne[edytuj | edytuj kod]

Według Normana Daviesa Baudouin de Courtenay był jednym z najbardziej nietuzinkowych polskich myślicieli na przełomie XIX i XX wieku. Davies pisze: Był pacyfistą, zwolennikiem walki o ochronę środowiska, feministą, bojownikiem o postęp w dziedzinie edukacji i wolnomyślicielem, występował także przeciwko większości konwencji społecznych i umysłowych, jakie panowały w jego czasach[3].

Baudouin de Courtenay opowiadał się za wprowadzeniem do wszystkich szkół żydowskich na terenie II Rzeczypospolitej nauki polskiego, a do wszystkich szkół polskich – nauki jidysz. W swoich publicznych wystąpieniach otwarcie krytykował antysemityzm i przejawy zorganizowanej ksenofobii, za co był wielokrotnie atakowany[4].

W wyborach prezydenckich w Polsce w 1922 jego kandydaturę zgłosiły mniejszości narodowe (bez jego wiedzy); w Zgromadzeniu Narodowym oddano na niego w I turze 103 głosy, w II 10, a w III 5.

Osiągnięcia w językoznawstwie[edytuj | edytuj kod]

Rozgraniczył pojęcia statyki i dynamiki języka, gdzie pierwsza bada prawa jego równowagi, a druga jego historyczne przemiany.

Jako pierwszy dokonał rozróżnienia pomiędzy językiem – abstrakcyjnym zbiorem elementów a mówieniem – realizacją owego systemu przez poszczególne jednostki.

Wspólnie z Mikołajem Kruszewskim, swoim uczniem i najbliższym współpracownikiem, wysunął tezę, że język jest spójnym systemem złożonym z szeregu pomniejszych składników. Oni również jako pierwsi przedstawili pojęcie fonemu.

W późniejszych pracach Baudouin de Courtenay rozwinął badania nad fonemem, identyfikując go jako składową jeszcze mniejszych elementów – sumę reprezentacji artykulacyjno-fizjologicznych (kinema) i odpowiednich dla nich reprezentacji akustycznych (akusma). Również i to było podejściem prekursorskim, wyprzedzającym rozwiniętą później teorię cech dystynktywnych.

Był pierwszym polskim językoznawcą, który zainteresował się mową dziecka[5].

Napisał wiele prac naukowych po polsku, rosyjsku, czesku, słoweńsku, włosku, francusku i niemiecku.

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była luteranka Cezaria z Pryfków (1841–1878), która została pochowana na cmentarzu ewangelicko–augsburskim w Warszawie. Jan Baudouin de Courtenay zostawił jej nekrolog: „Anioł miłości, dobroci i przebaczenia, jedynie śmiercią swoją zasmuciła kochające ją serca.”

Drugą żoną profesora była Romualda z Bagnickich (1857–1935) – historyk i specjalistka od spraw polsko-rosyjskich. Z tego małżeństwa urodziło się pięcioro dzieci:

Zobacz w Wikiźródłach tekst
Akt apostazji Jana Niecisława Baudouina de Courtenay

W roku 1927 Jan Baudouin de Courtenay ogłosił swoje wystąpienie z Kościoła rzymskokatolickiego bez przystąpienia do żadnego innego (apostazja). Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.

Wybrane publikacje[edytuj | edytuj kod]

dostępne w:

  • Dzieła wybrane, t. I–VI, Warszawa 1974–1990 PWN (Komitet Redakcyjny pod przewodnictwem W. Doroszewskiego)
    • Tom I: Szkice językoznawcze (reprodukcja wydania z 1904 r.)
    • Tom II: O drevnepol’skom jazyke do XIV stoletija (reprodukcja wydania z 1870 r.)
    • Tom III: Pisma dialektologiczne
    • Tom IV: Językoznawstwo ogólne i indoeuropejskie
    • Tom V: Pisma polonistyczne, Pisma slawistyczne
    • Tom VI: Pisma publicystyczne (m.in.: Jeden z objawów moralności oportunistyczno-prawomyślnej; Kwestia polska w Rosji; Państwowość polska a Żydzi w Polsce; Antysemityzm a nauka uniwersytecka w Polsce; Wyznaniowo nieprzyzwoite części ciała; Kwestia żydowska w państwie polskim).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kazimierz Nitsch, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 359–362. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ​ISBN 83-04-03484-0​.
  2. ↑ Witold Trzciński, Uznanie niepodległości Polski przez Rosję, w: Niepodległość, t. VIII, z. 1 (18), 1933, s. 301.
  3. ↑ Norman Davies, Boże igrzysko, t. II, Znak, Kraków, 1992, s. 87–88.
  4. ↑ Grzegorz Krzywiec, Przeciw antysemityzmowi i narodowym iluzjom. Przypadki Jana Baudouina de Courtenay, „Nigdy Więcej”, nr 22, 2016, ISSN 1428-0884.
  5. ↑ Antoni Smuszkiewicz: Literatura dla dzieci. Podręcznik dla studentów kierunków pedagogicznych. Wyd. I. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2015, s. 51. ISBN 978-83-232-2848-6.
  6. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, Z powodu jubileuszu profesora Duchińskiego, Kraków 1886, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  7. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, O ogólnych przyczynach zmian językowych : odczyt 2-gi miany w Dorpacie 27 marca/8 kwietnia 1889 r. na korzyść Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1891, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  8. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, Próba teorji alternacyj fonetycznych. Cz. 1, Ogólna, Kraków 1893, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  9. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, Myśli nieoportunistyczne, Kraków 1898, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  10. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, Szkice językoznawcze, t. 1, Warszawa 1904, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  11. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, Krzewiciele zdziczenia, Kraków 1905, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  12. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, Jeden z objawów moralności oportunistyczno-prawomyślnej, Kraków 1898, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  13. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, O języku pomocniczym międzynarodowym : (odczyt publiczny, wygłoszony w Warszawie 5 maja 1908 r.), Kraków 1908, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  14. ↑ Jan Niecisław Baudoin de Courtenay, Zarys historji językoznawstwa czyli lingwistyki (glottologji), Warszawa 1909, polona.pl [dostęp 2018-07-20].
  15. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, Zarys historji języka polskiego, Warszawa 1922, polona.pl [dostęp 2018-07-21].
  16. ↑ Jan Niecisław Baudouin de Courtenay, Mój stosunek do kościoła, Warszawa 1927, polona.pl [dostęp 2018-07-21].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Baudouin de Courtenay, Dzieła wybrane, t. I–VI:, Warszawa 1974–1990
    • Bibliografia prac J. Baudouin de Courtenay (oprac. M. Jasińska) w t. 1.
    • Witold Doroszewski, Jan Baudouin de Courtenay – językoznawca i myśliciel, t. 1.
    • Przemysław Zwoliński, Jan Baudouin de Courtenay jako pionier gramatyki historycznej języka polskiego, t. 2
    • Tine Logar, Jan Baudouin de Courtenay – dialektolog słoweński, t 3.
    • Adam Heinz, Jan Baudouin de Courtenay jako teoretyk języka i indoeuropeista, t. 4.
    • Janina Kulczycka-Saloni, Jan Baudouin de Courtenay jako publicysta, t. 6.
  • Jan Sokołowski, Poglądy Jana Baudouina de Courtenay w dziedzinie teorii pisma, Slavica Wratislaviensia XXIX, 1984, s. 41–55.
  • Jan Baudouin de Courtenay a lingwistyka światowa. Materiały z konferencji międzynarodowej. Warszawa 4–7 IX 1979, red. J. Rieger, M. Szymczak, S. Urbańczyk, Wrocław 1989, s. 321–327.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Niecisław_Baudouin_de_Courtenay&oldid=57879161”