Jersey
![]() |
Ten artykuł od 2015-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Jersey (wym. [ˈdʒɜrzi], Baliwat Jersey) – dependencja korony brytyjskiej obejmująca administracyjnie wyspę Jersey, jedną z Wysp Normandzkich oraz kilkadziesiąt sąsiednich, niezamieszkanych wysepek. De facto terytorium zależne Wielkej Brytanii. Oficjalną władzę sprawuje gubernator, działający w imieniu królowej brytyjskiej (która w Jersey nosi tytuł książę Normandii), przez nią powoływany i odwoływany. Praktyczną władzę sprawuje lokalny rząd wybierany w wyborach.
Pod względem prawnym nie jest częścią Unii Europejskiej[2] ani Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, ale za obronę i bezpieczeństwo odpowiada Wielka Brytania. Jersey posiada własną walutę, którą stanowi funt Jersey wymienny 1:1 na funt brytyjski.
Spis treści
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wyspę przyłączył do Księstwa Normandii Wilhelm Długi Miecz, książę Normandii w 933. Jego potomek, Wilhelm Zdobywca, zdobył Anglię w 1066, co doprowadziło do połączenia Księstwa Normandii i królestwa Anglii pod jednym monarchą. Król Jan bez Ziemi stracił wszystkie terytoria w Normandii w 1204 na rzecz króla Francji, ale zachował w posiadaniu Jersey, wraz z Guernsey i innymi Wyspami Normandzkimi, które odtąd miały już wewnętrzny samorząd.
Dzięki neutralności wyspy kwitł handel pomiędzy Anglią a Francją, co bogaciło mieszkańców. Obecnie wyspa jest jednym z najbardziej znanych rajów podatkowych.
Jersey zostało zajęte przez hitlerowskie Niemcy 1 lipca 1940 i było okupowane aż do 9 maja 1945, końca drugiej wojny światowej w Europie.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Powierzchnia wyspy Jersey, największej i najbardziej wysuniętej na południe z Wysp Normandzkich wynosi 116 km². Do Baliwatu Jersey należą również grupy niezamieszkałych wysp Minquiers, Ecréhous, Pierres de Lecq i Dirouilles. Wyspy zbudowane są z granitów i gnejsów, a najwyższe wzniesienie na wyspie Jersey ma 148 m n.p.m. Klimat jest umiarkowany ciepły morski, z łagodnymi zimami i umiarkowanym latem. Roczna suma opadów wynosi ok. 800 mm i przypada głównie na okres od listopada do stycznia.
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
Głową terytorium jest królowa brytyjska Elżbieta II, reprezentowana przez zastępcę, którym jest gubernator Jersey. Wyspa podzielona jest na 12 okręgów:
- Saint Helier
- Saint Saviour
- Saint Martin
- Grouville
- Saint Clement
- Trinity
- Saint Lawrence
- Saint Mary
- Saint Peter
- Saint Brelade
- Saint Ouen
- Saint John
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Po II wojnie światowej poważną rolę w gospodarce Jersey zaczęły odgrywać usługi finansowe, które stanowiły ponad 60% PKB, a to za przyczyną odrębnego ustawodawstwa oraz specyficznego położenia politycznego i geograficznego. W końcu Jersey stało się rajem podatkowo-finansowym, jednak w ostatnich latach Unia Europejska wymusza ograniczenie tych przywilejów. Poza tym wyspa jest też popularnym miejscem wypoczynku, dzięki czemu ok. 25% PKB pochodzi właśnie z turystyki. PKB Jersey wynosi 3,6 mld USD (2003), czyli w przybliżeniu ok. 40 000 USD na jednego mieszkańca. Wyspa charakteryzuje się też niskim bezrobociem, które wynosi poniżej 1% (2003) i inflacją wynoszącą 5% (2003).
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Populacja: 87 500 (2004), 30% populacji zamieszkuje w stolicy Saint Helier.
Struktura wieku:
0–14 lat:
18% (mężczyźni 8 140; kobiety 7 563)
15–64 lat:
68% (mężczyźni 30 036; kobiety 30 329)
powyżej 64 lat:
14% (mężczyźni 5 454; kobiety 7 393) (2000)
Przyrost populacji: 0,52% (2000 szac.)
Współczynnik urodzeń: 11,65 urodzeń/1000 osób (2000)
Współczynnik zgonów: 9,26 zgonów/1000 osób (2000)
Współczynnik imigracji: 2,81 imigranta/1000 osób (2000)
Współczynnik płci:
po urodzeniu:
1,11 mężczyzn/kobiet
do 15 lat:
1,08 mężczyzn/kobiet
15–64 lat:
0,99 mężczyzn/kobiet
65 lat I powyżej:
0,74 mężczyzn/kobiet
cała populacja:
0,96 mężczyzny/kobiet (2000)
Współczynnik zgonu niemowląt: 5,71 zgonów/1000 żywych urodzeń (2000)
Długość życia:
cała populacja:
78,48 lat
mężczyzn:
76,07 lat
kobiet:
81,07 lat (2000)
Współczynnik płodności: 1,56 dzieci/kobietę (2000)
Wyznania: anglikanie, katolicy, baptyści, Congregational New Church, metodyści, prezbiterianie, Świadkowie Jehowy, kwakrzy.
Używane języki:
- angielski – urzędowy;
- francuski – urzędowy; jest to tzw. Jersey Legal French ("jerseyski francuski do celów prawno-urzędowych"), tradycyjny język, w którym prowadzi się postępowania przed miejscowymi sądami oraz niektóre czynności urzędowe, a nie język mówiony; nie jest tożsamy z językiem używanym we Francji;
- Jèrriais – język regionalny, uznawany za odmianę języka normandzkiego, dawna mowa mieszkańców wyspy, którą obecnie posługuje się niewielu z nich;
- portugalski – popularny z powodu dużej mniejszości z Madery, obecnie drugi po angielskim.
Święto państwowe: 9 maja Dzień Wyzwolenia (Liberation Day).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ książę Normandii (The Duke of Normandy) – oficjalny tytuł monarchy brytyjskiego (bez względu na płeć) na Wyspach Normandzkich http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandCrowndependencies/ChannelIslands.aspx
- ↑ …angielskie Wyspy Normandzkie i Wyspa Man nie wchodzą w skład UE? (pol.). UniaEuropejska.org, 16 października 2016. [dostęp 15.02.2011].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
|
|
|
|