Karol Emanuel III
Ten artykuł należy dopracować |
| ||
![]() | ||
![]() | ||
książę Sabaudii | ||
Okres | od 3 września 1730 do 1773 | |
Poprzednik | Wiktor Amadeusz II | |
Następca | Wiktor Amadeusz III | |
król Sardynii | ||
Okres | od 3 września 1730 do 1773 | |
Poprzednik | Wiktor Amadeusz II | |
Następca | Wiktor Amadeusz III | |
Dane biograficzne | ||
Dynastia | sabaudzka | |
Data i miejsce urodzenia | 27 kwietnia 1701 Turyn | |
Data i miejsce śmierci | 20 lutego 1773 Turyn | |
Ojciec | Wiktor Amadeusz II | |
Matka | Maria Anna Orleańska | |
Żona | 1. Anna Wittelsbach, 2. Poliksena (lub Felicja) Krystyna Hessen-Rheinfels, 3. Elżbieta Teresa Lotaryńska | |
Dzieci | z Anną Wittelsbach: Wiktor Amadeusz (ur. 1723) z Polikseną Krystyną Hessen-Rheinfels: Wiktor Amadeusz III (ur. 1726) Eleonora Maria Teresa Maria Ludwika Gabriela Maria Felicja Emanuel Filibert Karol Franciszek Romuald z Elżbietą Lotaryńską: Karol Franciszek Maria Maria Wiktoria Benedykt Maria Maurycy | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() |
Karol Emanuel III (ur. 27 kwietnia 1701 w Turynie – zm. 20 lutego 1773 tamże) – książę Sabaudii i król Sardynii w latach 1730-1773.
Urodził się w Turynie jako syn Wiktora Amadeusza II i jego pierwszej żony – Marii Anny Orleańskiej (córki Filipa I, księcia Orleanu, i jego pierwszej żony Henrietty Anny Stuart).
Ze względu na niechęć, jaką Wiktor Amadeusz darzył syna, Karol Emanuel nie otrzymał wykształcenia odpowiedniego dla przyszłego władcy, choć miał dużą wiedzę z zakresu wojskowości. Objął rządy 3 września 1730 roku po abdykacji ojca, który wycofał się do rezydencji w Chambéry. Wkrótce jednak Wiktor Amadeusz zaczął ponownie ingerować w rządy, a w lecie 1731 roku, po przejściu udaru mózgu, postanowił powrócić na tron i oskarżył syna o niekompetencję. Karol Emanuel rozkazał Radzie Koronnej aresztować ojca, nie chcąc dopuścić do planowanej przez Wiktora Amadeusza napaści na Mediolan, która mogła doprowadzić do odwetowej wyprawy na Piemont. Wiktor Amadeusz zmarł wkrótce w zamku Rivoli.
Pierwsze konflikty[edytuj | edytuj kod]
W czasie wojny o polską sukcesję Karol Emanuel opowiedział się po stronie Stanisława Leszczyńskiego, wspieranego również przez Francję.
Wojna[edytuj | edytuj kod]
Karol Emanuel III opierał swoją politykę zagraniczną na sojuszu z Austriakami. Podczas wojny o sukcesję austriacką (1741–1748) udzielił wsparcia cesarzowej Marii Teresie, wskutek czego musiał stawić czoło inwazji wojsk francusko-hiszpańskich na Sabaudię. Kiedy wroga armia wkroczyła do Piemontu, w 1744 roku Karol Emanuel osobiście dowodził obroną Cuneo. W 1745 z około 20 000 ludźmi pobił dwie armie, które łącznie liczyły około 60 000 ludzi. Stracił ważne warownie Alessandria, Asti i Casale, ale w 1746 roku zdołał odbić dwie pierwsze dzięki pomocy udzielonej przez Austrię. W 1747 roku w bitwie pod Assietta odniósł decydujące zwycięstwo nad wojskami francuskimi, po którym front wojenny przeniósł się do Niderlandów.
Dowiódł umiejętności negocjatorskich podczas ustalania warunków pokoju w Akwizgranie (1748). Odzyskał prowincję nicejską i sabaudzką, otrzymał Vigevano oraz ziemie w Pianura Padana.
Od lat pięćdziesiątych XVIII wieku w Italii panował spokój aż do wojen rewolucyjnych pod koniec stulecia. Po 1748 roku znakomicie wyposażona i wyćwiczona na wzór pruski-fryderycjański Armia sardyńska nie brała już udziału w walkach.
Polityka wewnętrzna[edytuj | edytuj kod]
Karol Emanuel nie przystąpił do wojny siedmioletniej (1756–1763), a zamiast tego poświęcił się potrzebnym reformom administracyjnym, utrzymywaniem dobrze zdyscyplinowanej armii i umacnianiem warowni, szczególnie zaś rozbudowie fortyfikacji na przełęczach alpejskich i uszczelnianiu granic. Wprowadził wiele modyfikacji w strukturze armii i zachęcał do służby ludzi nieszlacheckiego pochodzenia. Dążąc do rozwoju ubogiej Sardynii, ufundował uniwersytety w Sassari i Cagliari.
Wielkim osiągnięciem Karola Emanuela III była kodyfikacja prawa, dokonana w 1770 roku wspólnie z pierwszym ministrem, hrabią Giambattistą Lorenzem Boginem (1701–1784). Razem z nim zniósł całkowicie poddaństwo chłopów i założył Akademię Nauk w Turynie. Podejmowane reformy wynikały częściowo z idei Oświecenia, częściowo zaś były zgodne z duchem typowego absolutyzmu klasycznego. Starał się skupić pełnię władzy w swoich rękach, osłabiając administrację lokalną. Wobec oporu duchowieństwa władca musiał zrezygnować z części planów.
Ograniczył znacząco wolność prasy. Wielu pisarzy i intelektualistów, przedstawicieli różnych zawodów i dziedzin, jak Vittorio Alfieri, Giambattista Bodoni czy Joseph Louis Lagrange, musiało prezentować swoje prace za granicą.
Zmarł w Turynie w 1773 roku. Został pochowany w bazylice La Superga.
Żony i potomstwo[edytuj | edytuj kod]
- Anna Wittelsbach (1704–1723), księżniczka Palatynatu-Sulzbach. Zmarła kilka dni po urodzeniu syna: Wiktora Amadeusza (1723–1725).
- Wiktora Amadeusza III (1726–1796),
- Eleonorę Marię Teresę (1728–1781),
- Marię Luisę Gabriellę, zakonnicę (1729–1767),
- Marię Felicję (1730–1801),
- Emanuela Filiberta, księcia Aosty (1731–1735),
- Karola Franciszka Romualda, księcia Chablais (1733).
- Elżbieta Teresa Lotaryńska (1711–1741), młodsza siostra Franciszka I Lotaryńskiego, z którą miał troje dzieci:
- Karola Franciszka Marię Augusta, księcia Aosty (1738–1745),
- Marię Wiktorię Margeritę (1740–1742).
- Benedykta Marię Maurycego (1741–1808), księcia Chablais i markiza Ivrea, męża Marii Anny Sabaudzkiej (1757–1824), która była córką jego starszego przyrodniego brata Wiktora Amadeusza.
Ordery[edytuj | edytuj kod]
Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) w 1713, a od 1730 Wielki Mistrz[1].
Rodowód[edytuj | edytuj kod]
Karol Emanuel I Wielki | ||||||||||||
Wiktor Amadeusz I | ||||||||||||
Katarzyna Michalina Habsburżanka | ||||||||||||
Karol Emanuel II | ||||||||||||
Henryk IV Burbon | ||||||||||||
Krystyna Maria Burbon | ||||||||||||
Maria Medycejska | ||||||||||||
Wiktor Amadeusz II | ||||||||||||
Henryk I Sabaudzki-Nemours | ||||||||||||
Karol Amadeusz Sabaudzki-Nemours | ||||||||||||
Anna Lotaryńska | ||||||||||||
Maria Joanna Baptysta Sabaudzka-Nemours | ||||||||||||
Cezar Burbon-Vendôme | ||||||||||||
Elżbieta Burbon | ||||||||||||
Franciszka Lotaryńska-Mercœur | ||||||||||||
Karol Emanuel III | ||||||||||||
Henryk IV Burbon | ||||||||||||
Ludwik XIII | ||||||||||||
Maria Medycejska | ||||||||||||
Filip I Burbon-Orleański | ||||||||||||
Filip III Habsburg | ||||||||||||
Anna Austriaczka | ||||||||||||
Małgorzata Austriaczka | ||||||||||||
Maria Anna Orleańska | ||||||||||||
Jakub I Stuart | ||||||||||||
Karol I Stuart | ||||||||||||
Anna Duńska | ||||||||||||
Henryka Anna Stuart | ||||||||||||
Henryk IV Burbon | ||||||||||||
Henryka Maria Burbon | ||||||||||||
Maria Medycejska | ||||||||||||
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Emanuel Rostworowski: Historia powszechna – wiek XVIII. Warszawa: PWN, 1984
- Józef Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Ossolineum, 2003, ISBN 83-04-04674-1, OCLC 749360064
- Geoffrey Symcox: Victor Amadeus II. Absolutism in the Savoyard State 1675-1730. London: Thames & Hudson, 1983
Literatura[edytuj | edytuj kod]
- Domenico Carutti: Storia del regno di Carlo Emanuele III, Torino, 1959.
- Giuseppe Silingardi: Ludovico Antonio Muratori e i re sabaudi Vittorio Amedeo II e Carlo Emanuele III. 1872, Torino, 1872.
- Michele Ruggiero: Storia della Valle di Susa. Pinerolo. Alzani Editore, 1996. ISBN 88-8170-032-8
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata (wł.). W: Blasonario subalpino [on-line].
|