Karol Emanuel III

Karol Emanuel III
książę Sabaudii
Okres	od 3 września 1730 do 1773
Poprzednik	Wiktor Amadeusz II
Następca	Wiktor Amadeusz III
król Sardynii
Okres	od 3 września 1730 do 1773
Poprzednik	Wiktor Amadeusz II
Następca	Wiktor Amadeusz III
Dane biograficzne
Dynastia	sabaudzka
Data i miejsce urodzenia	27 kwietnia 1701 Turyn
Data i miejsce śmierci	20 lutego 1773 Turyn
Ojciec	Wiktor Amadeusz II
Matka	Maria Anna Orleańska
Żona	1. Anna Wittelsbach, 2. Poliksena (lub Felicja) Krystyna Hessen-Rheinfels, 3. Elżbieta Teresa Lotaryńska
Dzieci	z Anną Wittelsbach: Wiktor Amadeusz (ur. 1723) z Polikseną Krystyną Hessen-Rheinfels: Wiktor Amadeusz III (ur. 1726) Eleonora Maria Teresa Maria Ludwika Gabriela Maria Felicja Emanuel Filibert Karol Franciszek Romuald z Elżbietą Lotaryńską: Karol Franciszek Maria Maria Wiktoria Benedykt Maria Maurycy
Odznaczenia

Karol Emanuel III (ur. 27 kwietnia 1701 w Turynie – zm. 20 lutego 1773 tamże) – książę Sabaudii i król Sardynii w latach 1730-1773.

Urodził się w Turynie jako syn Wiktora Amadeusza II i jego pierwszej żony – Marii Anny Orleańskiej (córki Filipa I, księcia Orleanu, i jego pierwszej żony Henrietty Anny Stuart).

Ze względu na niechęć, jaką Wiktor Amadeusz darzył syna, Karol Emanuel nie otrzymał wykształcenia odpowiedniego dla przyszłego władcy, choć miał dużą wiedzę z zakresu wojskowości. Objął rządy 3 września 1730 roku po abdykacji ojca, który wycofał się do rezydencji w Chambéry. Wkrótce jednak Wiktor Amadeusz zaczął ponownie ingerować w rządy, a w lecie 1731 roku, po przejściu udaru mózgu, postanowił powrócić na tron i oskarżył syna o niekompetencję. Karol Emanuel rozkazał Radzie Koronnej aresztować ojca, nie chcąc dopuścić do planowanej przez Wiktora Amadeusza napaści na Mediolan, która mogła doprowadzić do odwetowej wyprawy na Piemont. Wiktor Amadeusz zmarł wkrótce w zamku Rivoli.

Karol Emanuel III

Pierwsze konflikty

W czasie wojny o polską sukcesję Karol Emanuel opowiedział się po stronie Stanisława Leszczyńskiego, wspieranego również przez Francję.

Wojna

Karol Emanuel III opierał swoją politykę zagraniczną na sojuszu z Austriakami. Podczas wojny o sukcesję austriacką (1741–1748) udzielił wsparcia cesarzowej Marii Teresie, wskutek czego musiał stawić czoło inwazji wojsk francusko-hiszpańskich na Sabaudię. Kiedy wroga armia wkroczyła do Piemontu, w 1744 roku Karol Emanuel osobiście dowodził obroną Cuneo. W 1745 z około 20 000 ludźmi pobił dwie armie, które łącznie liczyły około 60 000 ludzi. Stracił ważne warownie Alessandria, Asti i Casale, ale w 1746 roku zdołał odbić dwie pierwsze dzięki pomocy udzielonej przez Austrię. W 1747 roku w bitwie pod Assietta odniósł decydujące zwycięstwo nad wojskami francuskimi, po którym front wojenny przeniósł się do Niderlandów.

Dowiódł umiejętności negocjatorskich podczas ustalania warunków pokoju w Akwizgranie (1748). Odzyskał prowincję nicejską i sabaudzką, otrzymał Vigevano oraz ziemie w Pianura Padana.

Od lat pięćdziesiątych XVIII wieku w Italii panował spokój aż do wojen rewolucyjnych pod koniec stulecia. Po 1748 roku znakomicie wyposażona i wyćwiczona na wzór pruski-fryderycjański Armia sardyńska nie brała już udziału w walkach.

Polityka wewnętrzna

Karol Emanuel nie przystąpił do wojny siedmioletniej (1756–1763), a zamiast tego poświęcił się potrzebnym reformom administracyjnym, utrzymywaniem dobrze zdyscyplinowanej armii i umacnianiem warowni, szczególnie zaś rozbudowie fortyfikacji na przełęczach alpejskich i uszczelnianiu granic. Wprowadził wiele modyfikacji w strukturze armii i zachęcał do służby ludzi nieszlacheckiego pochodzenia. Dążąc do rozwoju ubogiej Sardynii, ufundował uniwersytety w Sassari i Cagliari.

Wielkim osiągnięciem Karola Emanuela III była kodyfikacja prawa, dokonana w 1770 roku wspólnie z pierwszym ministrem, hrabią Giambattistą Lorenzem Boginem (1701–1784). Razem z nim zniósł całkowicie poddaństwo chłopów i założył Akademię Nauk w Turynie. Podejmowane reformy wynikały częściowo z idei Oświecenia, częściowo zaś były zgodne z duchem typowego absolutyzmu klasycznego. Starał się skupić pełnię władzy w swoich rękach, osłabiając administrację lokalną. Wobec oporu duchowieństwa władca musiał zrezygnować z części planów.

Ograniczył znacząco wolność prasy. Wielu pisarzy i intelektualistów, przedstawicieli różnych zawodów i dziedzin, jak Vittorio Alfieri, Giambattista Bodoni czy Joseph Louis Lagrange, musiało prezentować swoje prace za granicą.

Zmarł w Turynie w 1773 roku. Został pochowany w bazylice La Superga.

Żony i potomstwo

• Anna Wittelsbach (1704–1723), księżniczka Palatynatu-Sulzbach. Zmarła kilka dni po urodzeniu syna: Wiktora Amadeusza (1723–1725).

Czworo najstarszych dzieci Karola Emanuela i Polikseny Krystyny Hesse-Rheinfels (1730 r.)

• Poliksena (lub Felicja) Krystyna Hessen-Rheinfels (1706–1735), z którą miał sześcioro dzieci:

1. Wiktora Amadeusza III (1726–1796),
2. Eleonorę Marię Teresę (1728–1781),
3. Marię Luisę Gabriellę, zakonnicę (1729–1767),
4. Marię Felicję (1730–1801),
5. Emanuela Filiberta, księcia Aosty (1731–1735),
6. Karola Franciszka Romualda, księcia Chablais (1733).

• Elżbieta Teresa Lotaryńska (1711–1741), młodsza siostra Franciszka I Lotaryńskiego, z którą miał troje dzieci:

1. Karola Franciszka Marię Augusta, księcia Aosty (1738–1745),
2. Marię Wiktorię Margeritę (1740–1742).
3. Benedykta Marię Maurycego (1741–1808), księcia Chablais i markiza Ivrea, męża Marii Anny Sabaudzkiej (1757–1824), która była córką jego starszego przyrodniego brata Wiktora Amadeusza.

Ordery

Najwyższy Order Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (Order Annuncjaty) w 1713, a od 1730 Wielki Mistrz.

Rodowód

Karol Emanuel I Wielki

Wiktor Amadeusz I

Katarzyna Michalina Habsburżanka

Karol Emanuel II

Henryk IV Burbon

Krystyna Maria Burbon

Maria Medycejska

Wiktor Amadeusz II

Henryk I Sabaudzki-Nemours

Karol Amadeusz Sabaudzki-Nemours

Anna Lotaryńska

Maria Joanna Baptysta Sabaudzka-Nemours

Cezar Burbon-Vendôme

Elżbieta Burbon

Franciszka Lotaryńska-Mercœur

Karol Emanuel III

Henryk IV Burbon

Ludwik XIII

Maria Medycejska

Filip I Burbon-Orleański

Filip III Habsburg

Anna Austriaczka

Małgorzata Austriaczka

Maria Anna Orleańska

Jakub I Stuart

Karol I Stuart

Anna Duńska

Henryka Anna Stuart

Henryk IV Burbon

Henryka Maria Burbon

Maria Medycejska

Bibliografia

• Emanuel Rostworowski: Historia powszechna – wiek XVIII. Warszawa: PWN, 1984
• Józef Gierowski: Historia Włoch. Wrocław: Ossolineum, 2003, ​ISBN 83-04-04674-1​, OCLC 749360064
• Geoffrey Symcox: Victor Amadeus II. Absolutism in the Savoyard State 1675-1730. London: Thames & Hudson, 1983

Literatura

• Domenico Carutti: Storia del regno di Carlo Emanuele III, Torino, 1959.
• Giuseppe Silingardi: Ludovico Antonio Muratori e i re sabaudi Vittorio Amedeo II e Carlo Emanuele III. 1872, Torino, 1872.
• Michele Ruggiero: Storia della Valle di Susa. Pinerolo. Alzani Editore, 1996. ​ISBN 88-8170-032-8​