Kompania graniczna KOP „Hnieździłów”
| ||
| Historia | ||
| Państwo |  II Rzeczpospolita
| |
| Rozformowanie | 1939 | |
| Organizacja | ||
| Dyslokacja | Hnieździłów[a] | |
| Formacja | Korpus Ochrony Pogranicza | |
| Podległość | batalion KOP „Budsław” | |
Kompania graniczna KOP „Hnieździłów” – pododdział graniczny Korpusu Ochrony Pogranicza pełniący służbę ochronną na granicy polsko-radzieckiej.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Do czasu zakończenia wojny polsko-bolszewickiej, czyli do jesieni 1920 roku, wschodnią granicę państwa polskiego wyznaczała linia frontu. Dopiero zarządzeniem z 6 listopada 1920 roku utworzono Kordon Graniczny Ministerstwa Spraw Wojskowych[1]. W połowie stycznia 1921 roku zmodyfikowano formę ochrony granicy i rozpoczęto organizowanie Kordonu Granicznego Naczelnego Dowództwa WP. Obsadzony on miał być przez żandarmerię polową i oddziały wojskowe[2]. Latem 1921 roku ochronę granicy wschodniej postanowiło powierzyć Batalionom Celnym[3]. W Dokszycach rozmieszczono dowództwo i pododdziały sztabowe 31 batalionu celnego. W Hnieździłowie stacjonowała jego 1 kompania celna. W drugiej połowie 1922 roku przeprowadzono kolejną reorganizację organów strzegących granicy wschodniej[4]. 1 września 1922 bataliony celne przemianowano na bataliony Straży Granicznej[5]. W rejonie odpowiedzialności przyszłej kompanii granicznej KOP „Hnieździłów” służbę graniczną pełniły pododdziały 31 batalionu Straży Granicznej. W Hnieździłowie stacjonowała 1 kompania Straży Granicznej. Już w następnym roku zlikwidowano Straż Graniczną, a z dniem 1 lipca 1923 roku pełnienie służby granicznej na wschodnich rubieżach powierzono Policji Państwowej[6]. W sierpniu 1924 roku podjęto uchwałę o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza – formacji zorganizowanej na wzór wojskowy, a będącej w etacie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych[7].
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie rozkazu szefa Sztabu Generalnego L. dz. 12044/O.de B./24 z 27 września 1924 roku, w pierwszym etapie organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza sformowano 1 batalion graniczny [8][9], a w jego składzie 7 kompanię graniczną KOP[10]. W listopadzie 1936 roku kompania liczyła 2 oficerów, 8 podoficerów, 4 nadterminowych i 83 żołnierzy służby zasadniczej[b]. W 1939 roku 2 kompania graniczna KOP „Hnieździłów” (Gnieździnów) podlegała dowódcy batalionu KOP „Budsław”[11].
Służba graniczna[edytuj | edytuj kod]
Podstawową jednostką taktyczną Korpusu Ochrony Pogranicza przeznaczoną do pełnienia służby ochronnej był batalion graniczny. Odcinek batalionu dzielił się na pododcinki kompanii, a te z kolei na pododcinki strażnic, które były „zasadniczymi jednostkami pełniącymi służbę ochronną”, w sile półplutonu. Służba ochronna pełniona była systemem zmiennym, polegającym na stałym patrolowaniu strefy nadgranicznej i tyłowej, wystawianiu posterunków alarmowych, obserwacyjnych i kontrolnych stałych, patrolowaniu i organizowaniu zasadzek w miejscach rozpoznanych jako niebezpieczne, kontrolowaniu dokumentów i zatrzymywaniu osób podejrzanych, a także utrzymywaniu ścisłej łączności między oddziałami i władzami administracyjnymi[12]. Miejscowość, w którym stacjonowała kompania graniczna, posiadała status garnizonu Korpusu Ochrony Pogranicza[13].
2 kompania graniczna „Hnieździłów” w 1934 roku ochraniała odcinek granicy państwowej szerokości 29 kilometrów 40 metrów[14]. Po stronie sowieckiej granicę ochraniał zastaw „Beztrosk” z komendantury „Wolberowicze”[15].
Sąsiednie kompanie graniczne:
- 4 kompania graniczna KOP „Dokszyce” ⇔ 1 kompania graniczna KOP „Dołhinów” – 1928[16], 1929[17], 1931[15], 1932[18], 1934[19], 1938[20]
Walki kompanii w 1939[edytuj | edytuj kod]
Strażnice 2 kompanii granicznej „Hnieździłów”, atakowane przez pododdziały 4 KS i 13 Oddziału Wojsk Pogranicznych NKWD, prawdopodobnie nie podjęły walki. Rozbite zostały też odwody kompanijne[21]. Niewielka część macierzystego baonu przeszła na Litwę i tam została internowana[22].
Struktura organizacyjna[edytuj | edytuj kod]
Strażnice kompanii w latach 1928 – 1934[16][17][15][18][19][23][c]:
- strażnica KOP „Smolarnia I”
- strażnica KOP „Wiereciejka” (Wieretejki)[d][e]
- strażnica KOP „Worony”[f]
- (28)[10] strażnica KOP „Wardomicze”[g]
Strażnice kompanii w 1938[20]
Organizacja kompanii 17 września 1939[24]:
- dowództwo kompanii
- pluton odwodowy
- 1 strażnica KOP „Wierotejka”[h]
- 2 strażnica KOP „Worony”
- 3 strażnica KOP „Wardomicze”
Dowódcy kompanii[edytuj | edytuj kod]
- kpt. Sroka (był w 1928 − 22 III 1931 → przeniesiony do Komendy Garnizonu Gniezno)[25]
- kpt. Kazimierz Kruczkowski (25 III 1931[25] − 11 III 1932)
- kpt. Mikołaj Jezierski (26 III 1934[26] − )
- kpt. Władysław Halka[i] (IX 1939)
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ wieś Hnieździłowo, gmina Dokszyce, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ Wykaz stanów etatowych oficerów, podoficerów i żołnierzy KOP przesłanych przez ppłk. dypl. Franciszka Węgrzyna ze sztabu KOP do I oficera do zleceń GISZ płk. dypl. Kazimierza Glabisza. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 366
- ↑ W 2000 roku Rajmund Szubański napisał, że sformułowania zawarte w artykule „Bataliony, kompanie, strażnice KOP” z 1993 roku, odnoszą się do stanu sprzed 1937 roku → Szubański 2000 ↓, s. 87
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Wiereciejka → Komunikaty dyslokacyjne ↓
- ↑ wieś Wiereciejka, gmina Dokszyce, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ wieś Worony, gmina Parafjanów, powiat dziśnieński, województwo wileńskie
- ↑ wieś Wardomicze Nowe, gmina Dołhinów, powiat wilejski, województwo wileńskie
- ↑ W komunikatach dyslokacyjnych występuje również jako Wiereciejka → Komunikaty dyslokacyjne ↓
- ↑ Halka Władysław Zygmunt (1906-1940), kpt. piech., w KOP od 1935. Do mobilizacji dca kompanii odwodowej baonu KOP „Budsław”. We wrześniu 1939 dca 2 kompanii granicznej „Hniezdziów”. Więzień obozu w Ostaszkowie. Zamordowany przez NKWD. → Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 719
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 56-58.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 59-63.
- ↑ Polak 1999 ↓, s. 6.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 76.
- ↑ Prochwicz i Kępa 2003 ↓, s. 20.
- ↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 94-101.
- ↑ Grochowski (red.) 1994 ↓, s. 7.
- ↑ Prochwicz 3/1994 ↓, s. 152.
- ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
- ↑ a b Meldunki sytuacyjne KOP ↓, s. 15/25.
- ↑ Szubański 2000 ↓, s. 88.
- ↑ Falkiewicz 1925 ↓, s. 3-4.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 312-314.
- ↑ Jabłonowski i in. 2001 ↓, s. 296.
- ↑ a b c Szkice dyslokacyjne ↓.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 8/1928.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 10/1929.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 19/1932.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 53/1934.
- ↑ a b Komunikaty dyslokacyjne KOP ↓, s. 84/1938.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 190.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 225.
- ↑ Szubański 1993 ↓, s. 276.
- ↑ Prochwicz 2003 ↓, s. 306.
- ↑ a b Obsada oficerska bg „Budsław” ↓.
- ↑ Obsada oficerska bg „Budsław” ↓, s. 36.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Falkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza. W pierwszą rocznicę objęcia służby na wschodniej granicy Rzeczypospolitej 1924-1925. 1925. [dostęp 2016-01-30].
- Marek Jabłonowski, Włodzimierz Jankowski, Bogusław Polak, Jerzy Prochwicz: O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Wybór dokumentów. Warszawa-Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku. Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, 2001. ISBN 83-88067-48-8.
- Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (145), 1993. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.
- Rajmund Szubański. Bataliony, kompanie, strażnice KOP-u. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (184), 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.
- Wykaz zmian stanu oficerów batalionu granicznego KOP „Budsław” w latach 1927-1934 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Szkice dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza i podległych jednostek w latach 1927-1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Komunikaty dyslokacyjne Korpusu Ochrony Pogranicza z lat 1927 (z uzupełnieniami i poprawkami), 1928, 1932, 1934 (z uzupełnieniami i poprawkami) i 1938 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.