Maria Dulębianka

Maria Dulębianka
Data i miejsce urodzenia	21 października 1861 Kraków
Data i miejsce śmierci	7 marca 1919 Lwów
Przyczyna śmierci	tyfus plamisty
Miejsce spoczynku	Cmentarz Obrońców Lwowa
Zawód, zajęcie	działaczka społeczna, malarka
Miejsce zamieszkania	Lwów, Żarnowiec
Narodowość	polska
Alma Mater	Académie Julian
Rodzice	Maria z Wyczółkowskich Henryk Dulęba
Odznaczenia

Maria Dulęba herbu Alabanda (Maria Dulębianka; ur. 21 października 1861 w Krakowie, zm. 7 marca 1919 we Lwowie) – polska działaczka społeczna, feministka, malarka, pisarka, publicystka.

Maria Dulębianka

Wykształcenie

Pochodziła z rodziny ziemiańskiej. Jej matką była Maria Dulębina z Wyczółkowskich herbu Ślepowron, a ojcem Henryk Dulęba herbu Alabanda. Do około 1872 roku mieszkała w Krakowie, gdzie ukończyła pensję Maliszewskiej oraz studiowała malarstwo pod kierunkiem Jana Matejki. Nie mogła podjąć studiów w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, która przyjmowała w szeregi studentów wyłącznie mężczyzn. Odbyła więc studia w Académie Julian w Paryżu pod kierunkiem Carolusa Durana, w latach 1887–1889 studiowała w Wiedniu pod kierunkiem Horowitza. Była również uczennicą Wojciecha Gersona w Warszawie. Po podróży do Włoch i na Krym w 1896 na stałe osiedliła się we Lwowie.

Malarstwo

Portret Marii Konopnickiej, 1910, Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu

Tematem wielu jej obrazów były kobiety. Od 1881 wystawiała swe prace w Krakowie, Paryżu, Warszawie. Malowała głównie portrety (kilkakrotnie Konopnickiej, np. około 1910) i obrazy rodzajowe (Sama jedna 1886, Sieroca dola 1889, Pod płotem 1890). Muzeum Polskie w Rapperswilu posiadało namalowany przez nią portret Marii Konopnickiej. Jej obraz Studium dziewczyny został zakupiony przez Muzeum Narodowe. Otrzymała wyróżnienie mention honorable za obrazy Na pokucie i Sieroca dola na wystawie międzynarodowej w Paryżu w 1900 roku.

Relacja z Marią Konopnicką

Grób Marii Dulęby (2017)

Lena Magnone da­tu­je, że pierwsze spotkanie z Marią Konopnicką miało miejsce najpóźniej w 1886 roku; w 1889 Dulębianka została pierwszy raz wymieniona w liście Konopnickiej. Pod jej wpływem mocniej zaangażowała się w działania na rzecz równouprawnienia kobiet. Według części badaczy jej biografii przez następne dwadzieścia lat były partnerkami życiowymi. Razem odbywały podróże do Austrii, Francji, Niemiec, Włoch i Szwajcarii, których klimat służył zdrowiu Konopnickiej. 8 września 1903 Dulębianka wprowadziła się wraz z Konopnicką do dworku Konopnickiej w Żarnowcu, który po śmierci Zofii Mickiewiczowej, najstarszej córki Konopnickiej, został przekazany państwu jako dar dla narodu polskiego. Maria Dulębianka była organizatorką pogrzebu Konopnickiej we Lwowie w 1910. Pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną społeczności polskiego Lwowa. Po śmierci Konopnickiej wyprowadziła się z Żarnowca. Zwłoki Dulębianki złożono początkowo w grobie Marii Konopnickiej na cmentarzu Łyczakowskim, zaś w 1927 przeniesiono je do osobnego grobu na Cmentarz Obrońców Lwowa (kwatera I, miejsce 6).

Jak zauważa Krzysztof Tomasik, Dulębian­ka nig­dy nie wyszła za mąż, re­pre­zen­to­wała typ zna­ny wśród les­bi­jek od wieków: krótko ostrzyżona, w sur­du­cie i binoklach, po­lo­wała i jeździła kon­no. Brała udział w życiu rodzinnym artystki. W Żar­now­cu za­cho­wała się pamięć o niej jako przy­ja­ciółce po­et­ki, która „nosiła się po męsku, a włosy miała całkiem kuso pod­cięte”. Konopnic­ka na­zy­wała ją „Pio­trek” lub „Pie­trek z po­wy­cie­ra­ny­mi łokcia­mi”.

Dla Ko­nop­nic­kiej w dużym stopniu poświęciła swo­je twórcze aspiracje, w ko­lej­nych la­tach stała się przede wszystkim por­tre­cistką po­et­ki.

Działalność na rzecz równouprawnienia kobiet

Maria Dulębianka była aktywistką pierwszej fali feminizmu. W 1885 roku rozpoczęła walkę o dopuszczenie kobiet do studiowania w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. W 1897 roku związała się ze środowiskami emancypacyjnymi we Lwowie. Regularnie publikowała w feministycznym "Sterze" wydawanym we Lwowie przez Paulinę Kuczalską-Reinschmit. Podjęła starania na rzecz utworzenia gimnazjum żeńskiego we Lwowie. W 1899 roku w Zakopanem wygłosiła odczyt pt. Dlaczego ruch kobiecy rozwija się tak powoli?. W 1902 roku wygłosiła w Krakowie odczyt na temat twórczości artystycznej kobiet, który stał się inspiracją do opublikowanego przez nią w 1903 tekstu O twórczości kobiet, wydanego w zbiorze artykułów Głos kobiet w kwestii kobiecej.

W 1908 roku chciała kandydować do Sejmu Krajowego we Lwowie przy poparciu Stronnictwa Ludowego i Koła Oświatowego Postępowych Kobiet (wykorzystując formalne uprawnienia wyborcze przysługujące w Galicji niewielkiej grupie kobiet), jednak odrzucono jej kandydaturę "z przyczyn formalnych", mimo że uzyskała 511 głosów.

Założyła wtedy również Związek Uprawnienia Kobiet we Lwowie i została jego przewodniczącą. Założyła Wyborczy Komitet Kobiet do Rady Miejskiej we Lwowie (1911) i Komitet Obywatelskiej Pracy Kobiet (1912). W 1913 roku założyła we Lwowie Ligę Mężczyzn dla Obrony Praw Kobiet, do której jako pierwsi przystąpili Witold Lewicki oraz senator Maksymilian Thullie. W roku 1918, po wywalczeniu przez polskie sufrażystki praw wyborczych dla kobiet w Polsce, została wybrana Przewodniczącą Zarządu Naczelnego Ligi Kobiet. Była członkinią delegacji kobiet, w imieniu której przemawiała na audiencji u Józefa Piłsudskiego.

Publikowała w dwutygodniku „Nowe Słowo” i dzienniku „Kurier Lwowski”. Redagowała dodatek do "Kuriera Lwowskiego" – "Głos Kobiet" (1911–1913). W referacie Polityczne stanowisko kobiety, wygłoszonym w 1907 roku z okazji jubileuszu 40-lecia pracy twórczej Elizy Orzeszkowej, wypowiedziała się przeciw militaryzmowi, wskazując jednak również na inne problemy: Ale nad militaryzm i kapitalizm wrogiem większym, bo bliskim i codziennym, jest nam każda krzywda, każdy ucisk, każdy fałsz i każda nieprawość, przeciw tym wrogom wielką i wytrwałą wieść krucjatę.

Inna działalność społeczna

Założyła Klub Uliczników dla dzieci z ulicy. Zakładała ochronki dla dzieci i kuchnie dla biednych. Blisko współpracowała z wiceprezydentem Lwowa - Tadeuszem Rutowskim. Uczestniczyła w obronie Lwowa w listopadzie 1918 w trakcie trwającej wojny polsko-ukraińskiej – wraz z profesorem Antonim Cieszyńskim organizowała polską służbę sanitarną. Jako radna miejska Lwowa, 26 stycznia 1919 wraz z Marią Opieńską i hrabiną Teodozją Dzieduszycką, jako wysłanniczka Czerwonego Krzyża i delegatka Tymczasowego Komitetu Rządowego do zbadania położenia jeńców i internowanych w obozach ukraińskich, aby pomóc internowanym żołnierzom polskim, wyruszyła w niebezpieczną podróż do Stanisławowa, Kołomyi, Czortkowa, Mikuliniec, Tarnopola i Złoczowa. Podróż odbywały konno wśród zasp śnieżnych, w czasie niezwykle ostrych mrozów. Od chorych jeńców polskich zaraziły się tyfusem plamistym. Po powrocie do Lwowa witano je entuzjastycznie.

Maria Dulębianka zmarła na tyfus 7 marca 1919, a Teodozja Dzieduszycka (1882–1919) następnego dnia. Pogrzeb Dulębianki był jedną z największych manifestacji żałobnych we Lwowie. Wzięło w nim udział wiele kobiet, w tym samotnych matek i dzieci ulicy, jej współpracownice, przedstawiciele władz miasta, wielu Polaków i Ukraińców.

Na okolicznościowej pocztówce wy­da­nej po jej śmier­ci na­pi­sa­no: „Ar­tyst­ka, ma­lar­ka, gorąca pa­try­ot­ka, działacz­ka społecz­na, pro­pa­ga­tor­ka idei równouprawnienia ko­biet, ini­cja­tor­ka licz­nych in­sty­tu­cji na­ro­do­wych i społecz­nych, orędo­wnicz­ka ubo­gich, padła dnia 7. mar­ca 1919 r. ofiarą za­razy, zwiedzając jako de­le­gat­ka Czer­wo­ne­go Krzyża ukraińskie obo­zy in­ter­no­wa­nych”.

Odznaczenie i upamiętnienie

Zarządzeniem prezydenta RP Ignacego Mościckiego z 19 grudnia 1930 została odznaczona Krzyżem Niepodległości za pracę w dziele odzyskania niepodległości.

Decyzją Rady Miasta Lwowa przed 1934 jedna ulic w tym mieście została nazwana imieniem Marii Dulębianki.

W 1935 pośmiertnie została odznaczona Odznaką Honorową Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia.

Bibliografia

• Notatka biograficzna w słowniku słynnych ludzi związanych ze Lwowem. [dostęp 2011-03-25].
• Maria Konopnicka, Korespondencja (t. 1-4), Wrocław 1971-1975
• KrzysztofK. Tomasik KrzysztofK., Homobiografie: pisarki i pisarze polscy XIX i XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009, ISBN 978-83-61006-59-6, OCLC 316563624 .
• Joanna Sosnowska, Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939, Wydawnictwo Instytutu Sztuki PAN, Warszawa 2003
• Katarzyna Zwolak, Maria Dulębianka. Barwy kampanii [w:] Ewa Furgał (red.), Krakowski Szlak Kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek, Fundacja Przestrzeń Kobiet, Kraków 2009, ​ISBN 978-83-928639-0-8​