Neokantyzm
Neokantyzm − nurt filozoficzny zapoczątkowany w drugiej połowie XIX wieku, który wyrażał sprzeciw wobec heglizmu oraz materializmu przyrodoznawczego. Nazwa "neokantyzm" pochodzi stąd, że neokantyści szukali inspiracji w filozofii Kanta a jego naczelnym hasłem był "powrót do Kanta". Neokantyzm zrodził się w opozycji wobec wyczerpującej się w połowie dziewiętnastego wieku idealistycznej tradycji postkantowskiej filozoficznych kontynuatorów J. Fichtego, F.W. Schellinga i G.W.F. Hegla[1]. Zasadniczo neokantyzm realizował filozoficzny program teoriopoznawczego krytycyzmu. Neokantyzm w okresie od około 1870 roku aż do pierwszej wojny światowej dominował w filozofii w Niemczech i na świecie. Wśród reprezentantów tego ruchu wymienić należy takich filozofów jak Kuno Fischer, Hermann von Helmholtz, Friedrich Albert Lange, Otto Liebmann i Eduard Zeller. W latach siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku w ruchu neokantowskim dominowały dwie szkoły: szkoła marburska na uniwersytecie w Marburgu (Hermann Cohen, Paul Natorp, Ernst Cassirer) oraz szkoła badeńska na uniwersytetach w Strasburgu, Heidelbergu oraz Freiburgu Bryzgowijskim (Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert i Emil Lask).
Jednak pamięć o neokantystach zmieniła się dramatycznie w dziesięcioleciach po 1918 roku. Neokantyzm zaczął być kojarzony z przedwojennym porządkiem i stał się głównym celem ataków dla wielu młodych filozofów (w tym również uczniów neokantystów), którzy chcieli w ten sposób przebić się do świadomości publicznej. Późniejsze wstrząsy geopolityczne, w tym dojście Hitlera do władzy w 1933 roku, niemal wymazały instytucjonalną pamięć o neokantyzmie w ramach wyłaniających się tradycji analitycznych i kontynentalnych. Jednak w ostatnich dziesięcioleciach historycy filozofii zaczęli odkrywać na nowo zarówno historyczne, jak i filozoficzne znaczenie neokantyzmu.
Oddziaływanie[edytuj | edytuj kod]
Neokantyzm był nie tylko bardzo wpływowy pod względem intelektualnym, ale także odniósł wielki sukces naukowy. Neokantystom udało się pozyskać wybitnych studentów, kształtować programy nauczania, redagować ważne czasopisma i książki. Neokantyści doprowadzili do wznowienia dzieł Kanta, powstania czasopisma naukowego Kant-Studien oraz powołania stowarzyszenia „Kant-Gesellschaft”. Neokantyzm wywarł istotny i wielokierunkowy wpływ na filozofię i metodologię nauk nie tylko w przodujących wówczas pod względem filozoficznym i naukowym Niemczech, lecz również we Włoszech, Francji (jako neokrytycyzm), Rosji oraz w Polsce.
Większość znanych niemieckich filozofów, którzy z wielkim powodzeniem funkcjonowali w Niemczech po I wojnie światowej, została wykształcona przez neokantystów. Wśród nich znaleźć można między innymi takie sławy jak Rudolf Carnap, Hans-Georg Gadamer, Martin Heidegger, Hans Reichenbach, Edmund Husserl, Nicolai Hartmanna, Gottlob Frege, czy Maxa Webera.
Niektórzy filozofowie – Léon Brunschvicg, Ernst Cassirer, Hermann Weyl i Arthur Eddington – uznawali szczególną teorię względności Einsteina za potwierdzenie poglądów neokantowskich. Za to Hans Reichenbach oraz sam Albert Einstein negowali jakiekolwiek związki tych teorii[2].
Znaczący przedstawiciele[edytuj | edytuj kod]
Zmodyfikowana klasyfikacja Traugotta K. Oesterreicha (1880-1949)[3]:
Kierunek fizjologiczny:
- Hermann Helmholtz (1821-1894)
- Friedrich Albert Lange (1828-1875)
- Hans Vaihinger (1852-1933)
Krytycyzm psychologiczny:
- Jakob Friedrich Fries (1773-1843)
- Leonard Nelson (1882-1927)
- Hans Cornelius (1863–1947)
Kierunek metafizyczny:
- Otto Liebmann (1840-1912)
- Friedrich Paulsen (1846-1908)
- Johannes Volkelt (1848-1930)
Krytycyzm relatywistyczny:
- Georg Simmel (1858-1918)
- Gustaw Radbruch (1878-1949)
Kierunek realistyczny (krytyczny realizm):
- Alois Riehl (1844-1924)
- Richard Hönigswald (1875-1947)
- Oswald Külpe (1862-1915)
Kierunek logistyczny – szkoła marburska:
- Herman Cohen (1842-1918)
- Paul Natorp (1854-1924)
- Ernest Cassirer (1874-1945)
- Nicolai Hartmann (1882-1950)
Krytycyzm teoretyczno-aksjologiczny – szkoła badeńska (szkoła południowo-zachodnioniemiecka lub w skrócie szkoła południowoniemiecka)[4]:
- Wilhelm Windelband (1848-1915)
- Henryk Rickert (1863-1936)
- Hugo Münsterberg (1863-1916)
- Brunon Bauch (1877-1942)
- Emil Lask (1875-1915)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Andrzej Noras, Historia neokantyzmu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012, ISBN 978-83-226-2081-6, OCLC 827703767 [dostęp 2018-08-08].
- ↑ Heller i Pabjan 2014 ↓, s. 57–62.
- ↑ za: Tadeusz Gadacz: Historia filozofii XX wieku. Nurty, tom 2. Neokantyzm - Filozofia egzystencji - Filozofia dialogu. Kraków: Znak, 2009, s. 12.
- ↑ Tomasz Kubalica, Andrzej Noras (red.), Neokantyzm badeński i marburski : antologia tekstów, wyd. Wyd. 1, Katowice: Wydawn. Uniwersytetu Sląskiego, 2011, s. 10, ISBN 978-83-8012-641-1, OCLC 781428687 [dostęp 2019-05-31].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Michał Heller, Tadeusz Pabjan: Elementy filozofii przyrody. Kraków: Copernicus Center Press, 2014. ISBN 978-83-7886-065-5.
- Neokantyzm badeński i marburski. Antologia tekstów. Red. T. Kubalica, A. Noras. Katowice: Wydawnictwo UŚ, 2011. ISBN 978-83-8012-641-1.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Anthony K. Jensen, Neo-Kantianism, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
- Jeremy Heis, Neo-Kantianism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 18 maja 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07] (ang.). (Neokantyzm)