Ośmiotysięcznik
Ośmiotysięcznik – popularne wśród himalaistów, jak również miłośników gór i geografów, określenie szczytu, którego wierzchołek wznosi się na 8000 lub więcej metrów nad poziom morza. Ze względu na zastosowane kryterium minimalnej deniwelacji względnej wynoszące minimum 500 metrów[1] przyjmuje się, że na Ziemi znajduje się czternaście głównych ośmiotysięczników – 10 w Himalajach i 4 w Karakorum. Wśród nich wyróżnia się pięć tak zwanych wysokich ośmiotysięczników, czyli Mount Everest, K2, Kanczendzonga, Lhotse i Makalu, mających ponad lub prawie 8500 metrów. Niezwykłe znaczenie 8000 metrów występuje tylko w układzie metrycznym miar. W anglosaskim układzie miar wysokości szczytów podaje się w stopach i wtedy pojawiają się dwudziesto- i dwudziestopięciotysięczniki.
Czternastkę ośmiotysięczników nazywa się czasem niezbyt precyzyjnie Koroną Himalajów; prawidłowo jest to Korona Himalajów i Karakorum. Nie należy jej mylić z Koroną Ziemi, którą stanowią najwyższe szczyty górskie poszczególnych kontynentów.
Zdobywanie ośmiotysięczników jest trudne, ryzykowne i długotrwałe ze względu na panujące tam warunki i konieczność aklimatyzacji. Na wysokości 8000 metrów ciśnienie atmosferyczne, i tym samym ciśnienie cząstkowe tlenu, jest znacznie niższe niż na poziomie morza. Powoduje to zmniejszenie gradientu między tętnicami a komórkami mięśniowymi, a więc upośledza dostarczanie tlenu do intensywnie pracującego organizmu. Obszary leżące powyżej 8000 m n.p.m. nazywane są strefą śmierci, gdyż człowiek nie jest w stanie przeżyć na tej wysokości dłużej niż kilka dni. Nawet wyrównywanie niedoboru tlenu w organizmie przez korzystanie z butli tlenowej nie pozwala na dłuższe przebywanie w strefie śmierci. Bardzo niskie ciśnienie przyczynia się bowiem do zmniejszenia zdolności przyłączania tlenu do hemoglobiny, co z kolei powoduje obrzęk płuc, a nawet obrzęk mózgu. Inne objawy choroby wysokościowej mogą pojawić się już znacznie niżej. Dodatkowo powyżej 8000 metrów organizm nie potrafi przyswajać pożywienia i jego bilans energetyczny jest ujemny. To wszystko spowodowało, że pierwsze wejście człowieka na wierzchołek szczytu ośmiotysięcznego miało miejsce dopiero w 1950 roku (Annapurna). Wcześniej jednak osiągano i przekraczano granicę ośmiu tysięcy metrów, na przykład podczas prób zdobycia Everestu przez wyprawy brytyjskie w latach 20. XX wieku.
Pierwsze wejścia[edytuj | edytuj kod]
Na jasnofioletowym tle oznaczono szczyty w Karakorum; pozostałe znajdują się w Himalajach.
.svg){kind=small}
Pierwsze wejścia kobiet[edytuj | edytuj kod]
| Lp. | Nazwa | Wysokość m n.p.m. |
Pierwsze wejście | Pierwsze zdobywczynie | Pierwsze wejście zimowe | Pierwsze zdobywczynie zimą |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Mount Everest | 8848 | 16 maja 1975 |  Junko Tabei
|
||
| 2 | K2 | 8611 | 23 czerwca 1986 |  Wanda Rutkiewicz Liliane Barrard[a]
|
||
| 3 | Kanczendzonga | 8586 | 18 maja 1998 |  Ginette Harrison
|
||
| 4 | Lhotse | 8516 | 10 maja 1996 | Chantal Mauduit
|
||
| 5 | Makalu | 8463 | 18 maja 1990 |  Kitty Calhoun-Grissom
|
||
| 6 | Czo Oju | 8201 | 13 maja 1984 |  Věra Komárková Dina Stěrbova
|
10 lutego 1993 |  Marianne Chapuisat
|
| 7 | Dhaulagiri | 8167 | 6 maja 1982 |  Lutgaarde Vivijs
|
||
| 8 | Manaslu | 8156 | 4 maja 1974 | Mieko Mori Naoko Nakaseko Masako Uchida
|
||
| 9 | Nanga Parbat | 8126 | 27 czerwca 1984 | Liliane Barrard
|
25 stycznia 2018 | Élisabeth Revol[7]
|
| 10 | Annapurna I | 8091 | 15 października 1978 | Věra Komárková Irene Miller
|
||
| 11 | Gaszerbrum I | 8068 | 27 lipca 1982 | Marie-José Valençot
|
||
| 12 | Broad Peak | 8047 | 30 czerwca 1983 | Krystyna Palmowska
|
||
| 13 | Gaszerbrum II | 8035 | 12 sierpnia 1975 |  Halina Krüger-Syrokomska Anna Okopińska
|
||
| 14 | Sziszapangma | 8013 | 30 kwietnia 1981 | Junko Tabei
|
Zdobywcy wszystkich głównych ośmiotysięczników[edytuj | edytuj kod]
Źródło: Zestawienie na 8000ers.com. [dostęp 2014-08-30].
| Lp. | Imię i nazwisko | Okres | Kraj | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Reinhold Messner | 1970–1986 |  Włochy
|
6 nowych dróg, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych, 2 samotnie |
| 2 | Jerzy Kukuczka | 1979–1987 | Polska
|
9 nowych dróg, 4 zimowe, 2 ze wspomaganiem tlenem z butli, 1 samotnie |
| 3 | Erhard Loretan | 1982–1995 | Szwajcaria
|
2 nowe drogi, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 4 | Carlos Carsolio | 1985–1996 |  Meksyk
|
3 nowe drogi, 1 z tlenem |
| 5 | Krzysztof Wielicki | 1980–1996 | Polska
|
2 nowe drogi, 3 zimowe, 1 z tlenem, 6 samotnie |
| 6 | Juanito Oiarzabal | 1985–1999 |  Hiszpania
|
1 nowa droga; za pierwszym razem Mount Everest zdobył z dodatkowym tlenem (1993), za drugim bez (2001) |
| 7 | Sergio Martini | 1983–2000 | Włochy
|
2 z tlenem |
| 8 | Park Young-seok | 1993–2001 |  Korea Południowa
|
1 zimowe, 5 z tlenem |
| 9 | Um Hong-gil | 1988–2001 | Korea Południowa
|
3 z tlenem |
| 10 | Alberto Iñurrategi | 1991–2002 | Hiszpania
|
1 nowa droga, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 11 | Han Wang-yong | 1994–2003 | Korea Południowa
|
3 z tlenem |
| 12 | Ed Viesturs | 1989–2005 | Stany Zjednoczone
|
wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 13 | Silvio Mondinelli | 1993–2007 |  Włochy
|
wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 14 | Iván Vallejo | 1997–2008 |  Ekwador
|
wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 15 | Denis Urubko | 2000–2009 |  Kazachstan
|
3 nowe drogi, 1 zimowe, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 16 | Ralf Dujmovits | 1990–2009 |  Niemcy
|
1 z tlenem |
| 17 | Veikka Gustafsson | 1993–2009 |  Finlandia
|
wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 18 | Andrew Lock | 1993–2009 |  Australia
|
1 z tlenem |
| 19 | João Garcia | 1993–2010 |  Portugalia
|
1 nowa droga, wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 20 | Piotr Pustelnik | 1990–2010 | Polska
|
1 samotne[8], 1 nowa droga, 7 z tlenem[9] |
| 21 | Edurne Pasaban | 2001–2010 | Hiszpania
|
pierwsza kobieta, 2 z tlenem |
| 22 | Abele Blanc | 1992–2011 | Włochy
|
1 z tlenem; za pierwszym razem Mount Everest zdobył z dodatkowym tlenem (1992), za drugim bez (2010) |
| 23 | Mingma Sherpa | 2000–2011 |  Nepal
|
5 z tlenem |
| 24 | Gerlinde Kaltenbrunner | 1998–2011 |  Austria
|
druga kobieta, pierwsza kobieta bez użycia butli tlenowych |
| 25 | Wasilij Piwcow | 2001–2011 | Kazachstan
|
1 z tlenem; ostatni szczyt (K2) wspólnie z Żumajewem |
| 25 | Maksut Żumajew | 2001–2011 | Kazachstan
|
bez użycia butli tlenowych; ostatni szczyt (K2) wspólnie z Piwcowem |
| 27 | Kim Jae-soo | 1990–2011 | Korea Południowa
|
5 z tlenem |
| 28 | Mario Luciano Panzeri | 1988–2012 | Włochy
|
wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 29 | Hirotaka Takeuchi | 1995–2012 | Japonia
|
3 z tlenem |
| 30 | Chhang Dawa | 2001–2013 | Nepal
| |
| 31 | Kim Chang-Ho | 2005–2013 | Korea Południowa
|
wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 32 | Jorge Egocheaga | 2002–2014 | Hiszpania
|
|
| 33 | Radek Jaroš | 1998–2014 | Czechy
|
|
| 34-35 | Nives Meroi[10] | 1998–2017 | Włochy
|
wszystkie wejścia z mężem Romano Benet |
| 34-35 | Romano Benet[11] | 1998–2017 | Włochy
|
wszystkie wejścia z żoną Nives Meroi |
| 36 | Peter Hámor[12] | 1998–2017 |  Słowacja
|
|
| 37 | Azim Gheychisaz[13] | 2008–2017 |  Iran
|
Kontrowersja – nie wszyscy uznają zdobycie przez niego Manaslu |
| 38 | Ferran Latorre[14] | 1999–2017 | Hiszpania
|
|
| 39 | Òscar Cadiach[15] | 1984–2017 | Hiszpania
|
wszystkie wejścia bez użycia butli tlenowych |
| 40 | Kim Migon[16][17] | 2000–2018 | Korea Południowa
|
|
| 41 | Sanu Sherpa[18] | 2006–2019 | Nepal
|
|
| 42 | Nirmal Purja[19] | 2019 | Nepal
|
wszystkie wejścia z użyciem butli tlenowych w rekordowym czasie 189 dni |
| 43 | Mingma Gyabu Sherpa[20][21] | 2010–2019 | Nepal
|
W latach 1997–2010 Koreanka Oh Eun-sun zdobyła rzekomo wszystkie ośmiotysięczniki, jednak w grudniu 2010 roku wykazano, że wejście na Kanczendzongę w 2009 nie miało miejsca. Tym sposobem pierwszą kobietą (a 21. osobą) z Koroną Himalajów i Karakorum została Edurne Pasaban, zdobywając Sziszapangmę 17 maja 2010[22][23].
Polska Korona Himalajów i Karakorum kobiet[edytuj | edytuj kod]
18 maja 2009, po wejściu Kingi Baranowskiej na Kanczendzongę, Polska została pierwszym krajem, którego przedstawicielki zdobyły wszystkie czternaście ośmiotysięczników[24].
| Lp. | Nazwa | Imię i nazwisko | Data zdobycia[24] |
|---|---|---|---|
| 1 | Gaszerbrum II | Halina Krüger-Syrokomska Anna Okopińska |
12.08.1975 |
| 2 | Mount Everest | Wanda Rutkiewicz | 16.10.1978 |
| 3 | Broad Peak | Krystyna Palmowska | 30.06.1983 |
| 4 | Nanga Parbat | Anna Czerwińska Krystyna Palmowska Wanda Rutkiewicz |
15.07.1985 |
| 5 | K2 | Wanda Rutkiewicz | 23.06.1986 |
| 6 | Sziszapangma | Wanda Rutkiewicz | 18.09.1987 |
| 7 | Gaszerbrum I | Ewa Panejko-Pankiewicz Wanda Rutkiewicz |
16.07.1990 |
| 8 | Czo Oju | Wanda Rutkiewicz | 26.09.1991 |
| 9 | Annapurna I | Wanda Rutkiewicz | 22.10.1991 |
| 10 | Lhotse | Anna Czerwińska | 21.05.2001 |
| 11 | Makalu | Anna Czerwińska | 25.05.2006 |
| 12 | Dhaulagiri I | Kinga Baranowska | 01.05.2008 |
| 13 | Manaslu | Kinga Baranowska | 05.10.2008 |
| 14 | Kanczendzonga | Kinga Baranowska | 18.05.2009 |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Weszła na szczyt 30 minut później. Zginęła w drodze powrotnej.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Sześć nowych ośmiotysięczników? Gazeta Wyborcza 22.08.2013.
- ↑ Hasło w Encyklopedii Brittanica.
- ↑ Obecnie podawane są trzy różne wysokości: 8844, 8848 i 8850 Ile ma naprawdę Mount Everest?.
- ↑ Climbers Make The First Winter Ascent of K2 and set World Record, skardu.pk, 16 stycznia 2021 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
- ↑ Xexplorers web: ExWeb series: The meaning of winter in 8000+ climbing.
- ↑ Stanęli na szczycie! Nanga Parbat zdobyta w zimie po raz pierwszy. national-geographic.pl. [dostęp 2016-02-29].
- ↑ Jaki dowód ma Eli Revol na zdobycie z Tomkiem Mackiewiczem Nanga Parbat? "Podstawą jest zaufanie". PolskieRadio.pl Sport, 30.01.2018 [dostęp 2018-03-01]
- ↑ Strona Piotra Pustelnika.
- ↑ Tlen a sprawa polska. [dostęp 2010-05-14].
- ↑ Nives Meroi and Romano Benet summit Annapurna, their 14th 8000er. planetmountain.com (ang.) [dostęp: 2018-11-26]
- ↑ Nives Meroi and Romano Benet summit Annapurna, their 14th 8000er. planetmountain.com (ang.) [dostęp: 2018-11-26]
- ↑ Peter Hámor zdobywcą Korony Himalajów i Karakorum. portalgorski.pl. [dostęp 2017-05-16].
- ↑ Korona Himalajów i Karakorum – Azim Gheychisaz. portalgorski.pl [dostęp: 2018-11-26]
- ↑ Korona Himalajów i Karakorum – Ferrán Latorre. portalgorski.pl [dostęp: 2018-11-26]
- ↑ Òscar Cadiach, desde el C1 tras bajar del Broad Peak: “Estuvimos 24 horas sin agua” (hiszp.). desnivel.com. [dostęp 2017-07-28].
- ↑ South Korean Climbs Nanga Parbat, Completes 8,000ers (ang.). 2018-07-12. [dostęp 2021-02-27].
- ↑ Sukces azjatyckiego zespołu na Nandze Parbat! (pol.). 2018-07-12. [dostęp 2021-02-27].
- ↑ Sanu Sherpa becomes third Nepali to complete 14 peaks as Sergi Mingote scales 7 mountains in 444 days (ang.). 2019-10-03. [dostęp 2021-02-27].
- ↑ 14 ośmiotysięczników w 189 dni. Nirmal ‘Nims’ Purja zdobył Shisha Pangmę (pol.). [dostęp 2019-10-29].
- ↑ “Mission Achieved” on Shishapangma for Nims Purja (ang.). adventureblog.net, 2019-10-29. [dostęp 2021-02-27].
- ↑ Youngest person to climb all 8,000-m mountains (ang.). W: Guinness World Records [on-line]. guinnessworldrecords.com, 2019-10-29. [dostęp 2021-02-27].
- ↑ ExWeb Oh Eun-Sun report, final: Edurne Pasaban takes the throne (ang.).
- ↑ Oh-Eun Sun traci pierwszeństwo, Edurne Pasaban na tronie.
- ↑ a b Kinga Baranowka* is making History (ang.). [dostęp 20 maja 2009]. *) literówka w oryginale.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- 8000ers.com (ang.)
| ||||||