Obwód nowosybirski
| |||||
| |||||
![]() | |||||
| |||||
Państwo | ![]() | ||||
Siedziba | Nowosybirsk | ||||
Gubernator | Wasilij Jurczienko | ||||
Powierzchnia | 178 200 km² | ||||
Populacja (2017) • liczba ludności |
2 779 555[1] | ||||
• gęstość | 15,64 os./km² | ||||
Strefa czasowa | czas moskiewski+3, UTC+6 | ||||
Położenie na mapie Rosji![]() | |||||
Portal ![]() |
Obwód nowosybirski (ros. Новосибирская область) – jednostka administracyjna Federacji Rosyjskiej, położona w południowo-zachodniej Syberii.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Położenie i powierzchnia[edytuj | edytuj kod]
Obwód nowosybirski położony jest w południowo-zachodniej Syberii, na obszarze Niziny Zachodniosyberyjskiej. Od północy graniczy z obwodem tomskim, na południowym zachodzie – z Kazachstanem, na zachodzie – z obwodem omskim, na południu – z Krajem Ałtajskim, a na wschodzie – z obwodem kemerowskim.
Obwód nowosybirski zajmuje powierzchnię 178,2 tys. km², co stanowi 1% całej powierzchni Federacji Rosyjskiej.
Maksymalna rozciągłość kraju z północy na południe to 444 km, a ze wschodu na zachód – 642 km.
Struktura powierzchni[edytuj | edytuj kod]
Największą część powierzchni obwodu – ok. 48% stanowią grunty orne. Kolejne miejsce zajmują lasy – 21,76%. Pozostały obszar to stepy i lasostepy, bagna, łąki, obszary rzek i zbiorników wodnych oraz nieużytki.
Pierwotną roślinność obszaru obwodu nowosybirskiego stanowiły iglaste lasy północne – tajga, która stopniowo na południe przechodziła w lasostep.
Stosunki wodne[edytuj | edytuj kod]
Głównymi rzekami region są Ob i Om. Oprócz nich znajduje się tutaj wiele mniejszych cieków wodnych m.in. Zababuricha, Inia, Karasuk, Kargat, Uj, Czułym, Bierd itd.
Na terenie obwodu znajduje się ok. 3 tys. jezior, zwykle niewielkich. Zbiorniki te są różnego pochodzenia; część z nich zawiera wodę słoną, a część jest słodkowodna. Największymi z tych jezior są m.in. Czany i Sarłan. Na terenie obwodu na rzece Ob, dzięki zbudowanej zaporze połączonej z elektrownią wodną powstało wielkie sztuczne jezioro – Zbiornik Nowosybirski, zwany przez miejscowych Morzem Obskim.
Północ i północny zachód obwodu zajmuje południowa część jednych z największych na świecie bagien – Błot Wasjugańskich.
Klimat[edytuj | edytuj kod]
Na terytorium obwodu panuje klimat umiarkowany typu kontynentalnego. Charakteryzuje się on ciepłym i dość długim latem oraz długą, mroźną i mało śnieżną zimą.
Średnia temperatura roczna to +0,2 °C, jednak istnieją wielkie różnice w tym względzie pomiędzy latem a zimą. W styczniu przeciętnie jest od −16 °C na południu do nawet −20 °C w rejonach północnych. Najniższa zanotowana kiedykolwiek temperatura to –51 °C. Średnia temperatura powietrza w lipcu waha się w zależności od regionu od +18 do +20 °C, zaś najwyższa zanotowana temperatura to +37 °C.
Przymrozki zwykle pojawiają się już w drugiej połowie września i trwają na ogół aż do końca maja. Długość okresu bezprzymrozkowego to ok. 120 dni.
W obwodzie rocznie pada ok. 425 mm opadów, głównie w postaci deszczu. 330 mm opadów przypada na ciepłą połowę roku (od kwietnia do października), a tylko 95 mm – na okres zimowy (od listopada do marca). Najbardziej deszczowym miesiącem jest maj, w ciągu którego spada 20% całorocznych opadów.
Na terenie obwodu zwykle przypada 86 dni bezchmurnych i 67 z całkowitym zachmurzeniem.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
W obwodzie nowosybirskim żyje 2 649 900 osób (2006). Ponad połowa populacji (1 425 508 osób, 2002) zamieszkuje stolicę regionu – Nowosybirsk, który jest trzecim co do wielkości miastem Rosji.
Gęstość zaludnienia w obwodzie wynosi 14,9 os./km² (2005), zaś poziom urbanizacji to 75,1%.
Wyznania[edytuj | edytuj kod]
Zdecydowana większość ludności obwodu wyznaje prawosławie. Po okresie ateizacji w czasach ZSRR pozostała duża liczba niewierzących. Z mniejszości wyznaniowych żyją tutaj m.in. muzułmanie, protestanci i katolicy.
Narodowości[edytuj | edytuj kod]
Główną grupą narodowościową w obwodzie są Rosjanie, stanowiący 93% populacji. Skład etniczny populacji regionu według wyników spisu powszechnego z 2002 r. wygląda następująco:

- Rosjanie – 2 504 147
- Niemcy – 47 275
- Ukraińcy – 33 793
- Tatarzy – 27 874
- Kazachowie – 11 691
- Białorusini – 8380
- Ormianie – 7850
- Azerowie – 7366
- Czuwasze – 4147
- Żydzi – 3322
- Cyganie – 2835
- Tadżycy – 2784
- Mordwini – 2608
- Koreańczycy – 2154
- Uzbecy – 2047
- Jezydzi – 1987
- Maryjczycy – 1661
- Gruzini – 1417
- Estończycy – 1399
- Polacy – 1288
- Baszkirzy – 1104
Liczebność pozostałych grup narodowościowych nie przekracza tysiąca osób.
Największe miasta[edytuj | edytuj kod]
Na terenie obwodu znajduje się 14 miast i 18 osiedli typu miejskiego.
Największe miasta i osiedla typu miejskiego
(według liczby mieszkańców; wymieniono tylko miejscowości powyżej 10 tys. mieszkańców)
Nazwa | Nazwa rosyjska | Liczba mieszkańców (01.10.2006) |
---|---|---|
Nowosybirsk | Новосибирск | 1 397 015 |
Bierdsk | Бердск | 91 857 |
Iskitim | Искитим | 63 771 |
Kujbyszew | Куйбышев | 48 469 |
Barabińsk | Барабинск | 31 173 |
Karasuk | Карасук | 28 340 |
Tatarsk | Татарск | 26 293 |
Ob | Обь | 24 860 |
Liniowo1) | Линёво | 22 423 |
Toguczin | Тогучин | 21 825 |
Czeriepanowo | Черепаново | 20 067 |
Bołotnoje | Болотное | 17 496 |
Krasnoobsk1) | Краснообск | 17 373 |
Koczeniewo1) | Коченево | 16 352 |
Kupino | Купино | 16 252 |
Suzun1) | Сузун | 15 097 |
Maslanino1) | Маслянино | 13 275 |
Czułym | Чулым | 12 074 |
Kargat | Каргат | 10 934 |
Koływań1) | Колывань | 10 584 |
Krasnozierskoje1) | Краснозерское | 10 542 |
Ordynskoje1) | Ордынское | 10 465 |
Moszkowo1) | Мошково | 10 149 |
Gornyj1) | Горный | 10 119 |
Władza i administracja[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z Konstytucją Federacji Rosyjskiej poszczególne regiony mają dość duży zakres samodzielności. Lokalne organy władzy ustawodawczej mają uprawnienia do stanowienia lokalnego prawa, które nie może być sprzeczne z prawem ogólnorosyjskim.
Głównym lokalnym aktem prawnym jest Statut Obwodu Nowosybirskiego(ros. Устав Новосибирской области), uchwalony 5 kwietnia 1996.
Władza ustawodawcza[edytuj | edytuj kod]
Obwód nowosybirski, podobnie jak inne podmioty Federacji Rosyjskiej posiada dość szeroki zakres autonomii w sprawach lokalnych. Władzę prawodawczą w regionie jest Nowosybirska Obwodowa Rada Delegatów (ros. Новосибирский областной Совет депутатов), złożona z 98 członków. Jej kadencja trwa 4 lata


Władza wykonawcza[edytuj | edytuj kod]
Na czele lokalnego rządu (administracji) stoi gubernator, zwany też naczelnikiem administracji obwodu nowosybirskiego (ros. Глава администрации Новосибирской области). Wybiera go Rada Delegatów, a jego kadencja trwa 4 lata. Naczelnik stoi na czele lokalnego „rządu”.
Naczelnicy obwodu:
kadencja | gubernator |
---|---|
listopad 1991 – październik 1993 | Witalij Micha |
październik 1993 – grudzień 1995 | Iwan Indinok |
grudzień 1995 – grudzień 1999 | Witalij Micha |
grudzień 1999 – grudzień 2003 | Wiktor Tołokonski |
grudzień 2003 – lipiec 2007 | Wiktor Tołokonski |
od lipca 2007 – [wymaga uzupełnienia] | Wiktor Tołokonski |
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Pod względem administracyjnym obwód nowosybirski podzielony jest na 30 rejonów. Największe miasta regionu nie wchodzą w skład tego podziału i mają status miast wydzielonych na prawach rejonu.
Rejony[edytuj | edytuj kod]
- Kysztowski (ros. Кыштовский район)
- Siewierny (ros. Северный район)
- Ust-Tarcki (ros. Усть-Таркский район)
- Wiengierowski (ros. Венгеровский район)
- Kujbyszewski (ros. Куйбышевский район)
- Tatarski (ros. Татарский район)
- Czanowski (ros. Чановский район)
- Barabiński (ros. Барабинский район)
- Czystoziorny (ros. Чистоозёрный район)
- Kupiński (ros. Купинский район)
- Zdwiński (ros. Здвинский район)
- Bagański (ros. Баганский район)
- Karasucki (ros. Карасукский район)
- Ubiński (ros. Убинский район)
- Kargacki (ros. Каргатский район)
- Dowoleński (ros. Доволенский район)
- Krasnoziorski (ros. Краснозёрский район)
- Koczkowski (ros. Кочковский район)
- Czułymski (ros. Чулымский район)
- Koływanski (ros. Колыванский район)
- Koczeniewski (ros. Коченевский район)
- Ordyński (ros. Ордынский район)
- Suzuński (ros. Сузунский район)
- Iskitimski (ros. Искитимский район)
- Czerepanowski (ros. Черепановский район)
- Maslaniński (ros. Маслянинский район)
- Toguczyński (ros. Тогучинский район)
- Bołotniński (ros. Болотнинский район)
- Moszkowski (ros. Мошковский район)
- Nowosybirski (ros. Новосибирский район)
Miasta na prawach rejonu[edytuj | edytuj kod]
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Wskaźniki ekonomiczne[edytuj | edytuj kod]
W 2005 średni dochód mieszkańca regionu wynosił 6555 rubli, zaś w 2006 wzrósł on do 7929 rubli[2].
Według danych na II kwartał 2007[3]
- Powierzchnia domów mieszkalnych oddanych do użytku: 351,8 tys. m²
- Wartość obrotu handlowego: 92,3 mld. rubli; w tym
- wartość obrotu produktami spożywczymi: 3,3 mld. rubli
- Wartość obrotu w sferze usługowej: 21,9 mld. rubli
- Przeciętny dochód: 9059,60 rubli
- Przeciętna płaca: 10 937,90 rubli
Surowce mineralne[edytuj | edytuj kod]
Na terenie obwodu nowosyberyjskiego zlokalizowano 523 złoża różnych kopalin, spośród których w chwili obecnej eksploatowane są 83.
Surowce energetyczne[edytuj | edytuj kod]
Wśród bogactw regionu jednym z najważniejszych jest węgiel kamienny – terytorium obwodu leży na obszarze Kuźnieckiego Zagłębia Węglowego (Kuzbasu) Znajdujące się w obwodzie nowosybirskim zbadane zasoby tego surowca to 905 mln ton, zaś prognozowane – 5,6 mld ton. Trwa również wydobycie antracytu, którego zasoby szacuje się na 5 mld ton (zbadane złoża to ok. 800 mln ton).
Na północnym zachodzie regionu znajduje się ropa naftowa i gaz ziemny. Tutejsza ropa jest lekka, mało zasiarczona, z niewielką domieszką parafiny. Średnia głębokość pokładów to ok. 2,500 m. Najważniejsze z 7 zlokalizowanych złóż znajduje się w rejonie Wierch-Tarnowska, i obejmuje prawdopodobnie ok. 60% całej nowosybirskiej ropy. Obecnie poza tym złożem wydobycie odbywa się tylko w rejonie Małoiczska, reszta stanowisk w chwili obecnej nie jest eksploatowana. Łącznie zlokalizowano pokłady obejmują na pewno ok. 43 mln ton ropy, zaś prognozy mówią o 113 mln ton; należy jednak pamiętać, iż część złóż pozostająca poza eksploatacją jest słabo zbadana i zasoby tego surowca na terenie obwodu mogą być nieoszacowane.
Ponadto z surowców energetycznych na terenie obwodu znajduje się torf. Jego zasoby ocenia się na 7,2 mld ton, jednak w związku z wysokimi kosztami pozyskiwania w połączeniu z dostępnością ropy naftowej, praktycznie wydobycie torfu nie jest prowadzone.
Złoża metali[edytuj | edytuj kod]
Na terenie obwodu zlokalizowane są ważne złoża rud metali kolorowych: szacowane na 1,7 mln ton złoża (dwutlenku) tytanu i na 7,2 mln ton (dwutlenku) cyrkonu.
Istniejące w regionie złoża złota nie są wielkie – szacuje się je na 17 ton. Zlokalizowano jedno złoże w postaci rudy i 24 mniejsze, gdzie odnajdywane są samorodki.
Pozostałe surowce i zasoby odnawialne[edytuj | edytuj kod]
Na terenie obwodu zlokalizowano 4 miejsca, w których wydobywa się marmur; łączne zasoby tego surowca wynoszą (szacunkowo) ponad 8,5 mln m³.
Istnieją tutaj także znaczne zasoby słodkich wód mineralnych i termalnych.
Na terenie obwodu znajdują się liczne lasy. Ich łączna powierzchnia to 4490 tys. hektarów, zaś szacunkowa wielkość zasobów drewna to 278 800 000 m³.
Przemysł[edytuj | edytuj kod]
Obwód nowosybirski jest jedną z najbardziej uprzemysłowionych części Syberii. Z regionu pochodzi ok. 10% całej produkcji przemysłowej , której większość stanowią przedsiębiorstwa przemysłu ciężkiego. Głównym ośrodkiem przemysłowym jest stolica regionu --Nowosybirsk; ważnymi centrami przemysłowymi są też Iskitim i Bierdsk.
W strukturze produkcji przemysłowej dominuje przemysł przetwórczy. W danych z 2003 21,7% wartości produkcji przemysłowej przypada na przemysł maszynowy, 24,9% – na przemysł spożywczy, 18,3% – na elektroenergetykę 18,3%, a ok. 10% – na hutnictwo metali nieżelaznych.
Przemysł elektromaszynowy[edytuj | edytuj kod]
Przemysł elektromaszynowy wytwarza 20% wartości produkcji tej gałęzi przemysłu całej Syberii. W jego ramach w regionie wytwarza się m.in. generatory, turbiny, obrabiarki, wielkie piece przemysłowe, elementy samolotów i maszyny rolnicze. Ponadto istnieje ok. 50 zakładów przemysłu zbrojeniowego, m.in. w Nowosybirsku znajdują się zakłady im. Czkałowa, zatrudniające ok. 8,5 tys. pracowników, gdzie wytwarza się samoloty myśliwsko-bombowe Su oraz modernizuje maszyny Su-24. W tych samych zakładach powstają też cywilne samoloty An-38. Obecnie zakłady te zmieniają nieco profil produkcji i w niedalekiej przyszłości produkcja cywilna stanowić ma 95%.
Metalurgia[edytuj | edytuj kod]
Wśród zlokalizowanych na terenie obwodu nowosybirskiego zakładów metalurgicznych znajduje się m.in. jedyne w Rosji przedsiębiorstwo pozyskujące cynę, przedsiębiorstwa wytwarzające z rudy inne rzadkie metale kolorowe, złoto oraz paliwo jądrowe. W regionie istnieje także hutnictwo żelaza, ale ma ono niewielkie znaczenie gospodarcze.
Pozostałe branże[edytuj | edytuj kod]
Spośród pozostałych gałęzi produkcji przemysłowej największe znaczenie ma produkcja materiałów budowlanych, m.in. żelazobetonu.
Energetyka[edytuj | edytuj kod]
Mimo zalegania na terenie obwodu dużych pokładów ropy naftowej, w energetyce regionu dominuje węgiel, z którego spalania pochodzi ok. 60% zużywanej energii. Kolejne miejsca zajmują gaz i ropa oraz produkty ropopochodne. Duże znaczenie ma także hydroenergetyka.
Obwód nowosybirski posiada rozbudowaną sieć energetyczną i ciepłowniczą. Moc nominalna wszystkich elektrowni i elektrociepłowni na terytorium regionu to 2582 MW, z czego 455 MW to moc elektrowni wodnej na Obie. Mimo to produkcja własna zaspokaja tylko 80-90% zapotrzebowania na energię.
Rolnictwo[edytuj | edytuj kod]
Niemal połowę powierzchni (48%) obwodu stanowią grunty orne, Gospodarka rolna w obwodzie nowosybirskim ukierunkowana jest na produkcję zbóż, ziemniaków i warzyw. Istotną rolę w gospodarce odgrywa uprawa lnu. Rozwinięta jest także hodowla bydła, owiec i trzody chlewnej oraz drobiu i pszczół. Z obszaru obwodu pochodzi ok. 1/4 wartości produkcji rolnej całej zachodniej Syberii.
W strukturze zasiewów dominują zboża, zajmujące 65% całej powierzchni uprawnej regionu, z czego na pszenicę przypada 34%, a 10% kukurydzę. Kolejne miejsce to rośliny pastewne zajmujące ok. 30% zasiewów. Znacznie mniejszą powierzchnie, bo tylko 1% gruntów ornych zajmują obszary na których uprawia się rośliny przemysłowe (głównie len) oraz ziemniaki i warzywa (2%).
Transport[edytuj | edytuj kod]

Sieć kolejowa i drogowa w regionie jest – jak na syberyjskie standardy – dość gęsta.
Przez teren obwodu przebiega linia kolei transsyberyjskiej, łączącej rosyjski daleki wschód z europejską częścią kraju. W sumie na terenie obwodu znajduje się 1530 km linii kolejowych.
W obwodzie nowosybirskim znajduje się wiele dróg kołowych, w tym o utwardzonej nawierzchni; jedną z najważniejszych jest droga federalna M-51
Na terenie znajduje się 12 lotnisk, w tym międzynarodowy Port lotniczy Nowosybirsk-Tołmaczowo oraz port lotniczy Nowosybirsk, którego ranga określana jest jako „federalny”.
Dużę znaczenie ma też transport wodny, którego głównym szlakiem jest Ob.
Nauka i kultura[edytuj | edytuj kod]
Szkoły wyższe[edytuj | edytuj kod]
Rejon nowosybirski jest ważnym ośrodkiem naukowym zachodniej Syberii. Funkcjonuje tutaj 47 wyższych uczelni. Najważniejszymi z nich są Nowosybirski Uniwersytet Państwowy i Nowosybirski Techniczny Uniwersytet Państwowy. Ważnym ośrodkiem naukowo-edukacyjnym jest nowosybirski Akademgorodok. Na terenie obwodu, w miasteczku akademickim w mieście Kolcowo działa Państwowe Centrum Naukowe Wirusologii i Biotechnologii.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Głównym centrum kulturalnym regionu jest Nowosybirsk. Znajdują się tutaj liczne teatry, m.in. Teatr Opery i Baletu – najstarszy i najbardziej znany tego typu obiekt w mieście oraz największy budynek teatru operowego w Rosji. Oprócz niego w mieście działa jeszcze 7 innych teatrów, liczne kina, galerie, muzea (m.in. Muzeum Słońca i Muzeum Techniki Kolejowej) itp.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Historia regionu[edytuj | edytuj kod]
Obszar dzisiejszego obwodu został dość późno, bo dopiero w XVIII w. zasiedlony przez osadników rosyjskich, i to mimo korzystnych, jak na Syberię, warunków klimatycznych. Do tego czasu głównym narodem żyjącym w regionie byli syberyjscy (barabińscy) Tatarzy (obecnie w obwodzie żyje ich ok. 12 tys.). Tatarzy ci byli obiektem częstych najazdów ze strony Kałmuków, Ojratów i Teleutów. Osadnicy rosyjscy okazali się kolejnym zagrożeniem, dlatego też na początku XVIII wieku większość Tatarów przeniosła się bardziej na północ i osiedliła się w rejonie Tomska.
Pierwsza rosyjska osada w rejonie powstała w 1695 przez bojara Aleksieja Kruglika; obecnie miejscowość ta, leżąca w rejonie bołotnickim, nosi nazwę Kruglikowa. Wkrótce powstały kolejne osady, a na początku XVIII wieku zbudowany został fort w Bierdsku, chroniący osadników przed atakami ludów syberyjskich. W miarę zmniejszania się ryzyka najazdów koczowników liczba osadników rosła, przy czym wielu spośród osadników nie posiadało (wymaganego ówcześnie) zezwolenia na zmianę miejsca zamieszkania, w związku z czym byli oni szykanowani przez władze.
W 1722 wzniesiono syberyjską linię twierdz wzdłuż rzeki Irtysz, której elementami były m.in. forty (dziś miasta lub osiedla) leżące na terenie dzisiejszego obwodu nowosybirskiego: Ust-Tarskoje, Kujbyszew i Ubinsk
W latach kolejnych, do końca 1. połowy XVIII wieku zasiedlono pozostały obszar dzisiejszego obwodu. Charakterystyczną cechą ówczesnego osadnictwa było to, iż powstające chutory i osady były bardzo małe – niekiedy składały się tylko z 2-3 zagród. Głównym zajęciem osiadłych tu Rosjan była uprawa zboża, myślistwo, rybołówstwo oraz przewóz.
Wkrótce znany przemysłowiec z Uralu Akinfij Diemidow zbudował tutaj pierwsze obiekty związane z hutnictwem. Prawdziwy rozwój metalurgii rozpoczął się dopiero od lat 1764/1765, kiedy w Suzuniu powstał wielki zakład metalurgiczny, który zajmował się m.in. biciem monet[4]. W latach następnych postępowało osadnictwo rosyjskie, które znów generowało rozwój przemysłu, który z kolei ściągał kolejnych osaników. W ten sposób obwód nowosybirski został szybko skolonizowany.
Założenie Nowosybirska[edytuj | edytuj kod]
W końcu XIX wieku przez teren obwodu przeprowadzono linię kolei transsyberyjskiej. W związku z jej budową w 1893 postawiono most na rzece Ob, przy którym w powstała niewielka wioska, zwana Aleksandrowską osadą, którą w 1895 przemianowano na Nowonikołajewsk. Dzięki korzystnemu położeniu geograficznemu – na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych: linii kolei transsyberyskiej, łączącej Syberię i europejską część Rosji i przy żeglownej rzece Ob, łączącej północ i południe Syberii osada szybko się rozwijała. W 1909 otrzymała prawa miejskie.
W 1925 Nowonikołajewsk przemianowano na Nowosybirsk.
Przynależność administracyjna i utworzenie obwodu[edytuj | edytuj kod]
Do 1921 obszar dzisiejszego obwodu wchodził w skład guberni tomskiej. W latach 1921–1925 był częścią nowonikołajewskiej guberni, od 1925 – Kraju Syberyskiego, zaś od 1930 – Kraju Zachodniosyberyskiego.
Obwód nowosybirski utworzono 28 września 1937. W 1943 z jego terytorium wydzielono obwód kemerowski, a w 1944 obwód tomski.
Symbole obwodu[edytuj | edytuj kod]
Herb obwodu nowosybirskiego jest zmodyfikowaną wersją herbu miasta Nowosybirsk – stolicy regionu.
Flaga przedstawia herb obwodu, a po jego bokach dwa pasy: po lewej – czerwony, po prawej – zielony.
Tablice rejestracyjne[edytuj | edytuj kod]
Tablice pojazdów zarejestrowanych w obwodzie nowosybirskim mają oznaczenie 54 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i litery RUS.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2017.xls
- ↑ Богданова Е., Дрокова Ю. Сибирский оптимизм // Ведомости – Новосибирск, №166 (1940), 5 сентября 2007.
- ↑ Новосибирскстат, «Основные экономические и социальные показатели Новосибирской области в январе – июне 2007 года», 24 августа 2007.
- ↑ Миненко Н. А. По старому Московскому тракту. Новосибирск: Новосибирское книжное издательство, 1990.