Otwarta ortodoksja (judaizm)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Otwarta ortodoksja (judaizm)
Klasyfikacja systematyczna wyznania
Judaizm
 └ Judaizm rabiniczny
   └ Judaizm ortodoksyjny
 
Judaizm
YarmulkeAndMenorah.jpg
Ten szablon: pokaż • dyskusja • edytuj

Otwarta ortodoksja – nurt judaizmu charakteryzujący się "podkreśleniem Halachy, intelektualną otwartością, wymiarem duchowym, szeroką troską o wszystkich Żydów i bardziej ekspansywną rolę dla kobiet". Termin został ukuty w 1997 roku przez Awiego Weissa, który - w odróżnieniu od licznych innych rabinów ortodoksyjnych - uważa halachę (prawa żydowskie) za drogowskaz[1] a nie prawo do dosłownej implementacji. Powołuje się on przy tym na etymologię i znaczenie słowa halacha: od halokh (he: הלוך) - iść.

Przegląd[edytuj | edytuj kod]

Weiss pragnął, by judaizm był bardziej inkluzywny i otwarty ideowo niż obowiązujące normy. Doprowadziło go to do założenia nowych instytucji edukacyjnych, w które kształciłyby przyszłych liderów religijnych gotowych do szerzenia nowej wizji. Pierwszą z nich była szkoła rabinacka Jesziwa Chowewej Tora (YCT), która miała szkolić nowych rabinów. Absolwenci mieli być „otwartymi, bez uprzedzeń, kompetentnymi, empatycznymi i chętnymi do przekształcenia ortodoksji żydowskiej w ruch, który w znaczący i pełen szacunku sposób współdziała ze wszystkimi Żydami, bez względu na ich przynależność, zaangażowanie lub pochodzenie”[2]. Kolejną instytucją była Jesziwa Maharat, która szkoli kobiety na przywódczynie religijne.

Dążąc do bardziej „liberalnego” ortodoksyjnego judaizmu, Weiss musiał wyjaśnić różnice między ruchami ortodoksyjnymi i nieortodoksyjnymi w obrębie judaizmu. Stwierdza on, iż cały judaizm ortodoksyjny, w tym otwarta ortodoksja, zasadniczo różni się od judaizmu konserwatywnego w trzech obszarach:

  1. Ortodoksyjni Żydzi wierzą, że Tora w swej obecnej formie została dana przez Boga na Górze Synaj.
  2. Ortodoksja uważa, że „władza prawna jest kumulatywna i że współczesny posek [decydent] może wydawać wyroki wyłącznie na podstawie pełnej historii żydowskiego precedensu prawnego”, podczas gdy Żydzi konserwatywni uważają, że „precedens jedynie wskazuje możliwe podejścia do problemu a nie stanowi obowiązujące prawo. Dlatego konserwatyzm może swobodnie wybierać swoje stanowiska w zależności od tego, która historia bardziej do niego przemawia".
  3. Ortodoksja jest wyznaczana przez wyznawców przestrzegających rytuałów: „skrupulatne przestrzeganie szabatu (Szabatu), kaszrutu (Przepisów dietetycznych), Taharat ha-Miszpaha (Praw czystości rodziny) i modlenie się trzy razy dziennie”. Podczas gdy konserwatywny judaizm ”ogólnie nie składa się z przestrzegających rytuały Żydów. Zatem akceptowanie "liberalnego zwyczaju" jest akceptowane gdyż może mieć znaczenie”[1].

Jesziwa Chowewej Tora[edytuj | edytuj kod]

W 1999 roku Weiss założył Szkołę Rabinacką Jesziwa Chowewej Tora (YCT), która obecnie znajduje się w Riverdale na Bronxie, w Nowym Jorku. YCT została otwarta we wrześniu 2000 roku jako jesziwa. Pierwszy klasa (pierwszy rocznik) składał się z siedmiu uczniów. Od samego początku YCT określała się jako instytucja otwartej ortodoksji, a jej misja w dużym stopniu wykorzystywała termin, który ukuł jej założyciel: Awi Weiss[3].

Kontrowersje wokół YCT doszły do głosu, gdy w 2006 r. YCT złożyło wniosek o członkostwo w Rabinackiej Radzie Ameryki, czyli rabinicznym organie stowarzyszonym z Unią Ortodoksyjną – największym północnoamerykańskim organem ortodoksji nowoczesnej i centrystycznej. Kiedy stało się jasne, że aplikacja zostanie odrzucona, YCT wycofało swój wniosek[4].

Ordynacja kobiet[edytuj | edytuj kod]

W maju 2009 roku Awi Weiss ogłosił otwarcie Jesziwy Maharat, nowej szkoły kształcącej kobiety na Maharat. Maharat jest akronimem hebrajskiego מנהיגה הלכתית רוחנית תורנית (tj. przywódcy halachicznego, duchowego w Torze). Jest to tytuł, który Weiss utworzył dla żeńskiej wersji kobiecej wersji tytułu "rabin"[5]. Misją szkoły, zgodnie z jej stroną internetową, jest „szkolenie ortodoksyjnych kobiet na duchowych przywódców i autorytety w halasze”. W tym celu szkoła oferuje czteroletni, pełnowymiarowy program[6]. Dziekanem szkoły została mianowana Sara Hurwitz[7]. Pierwszy rocznik maharat ukończył szkołę 16 czerwca 2013 r[8]. W 2015 roku Jesziwę Maharat ukończyła – i zdobyła tytuł maharat – Miriam Gonczarska. Stała się przez to pierwszą maharat w historii Europy i jednocześnie pierwszą maharat w historii Polski, oraz pierwszą polską żydowską liderką religijną od czasu Holokaustu[9][10][11].

Sara Hurwitz[edytuj | edytuj kod]

W czerwcu 2009 r. Weiss dał smichę rabinacką Sarze Hurwitz, nadając jej tytuł Maharat . Hurwitz stała się pierwszą kobietą z oficjalną ortodoksyjną smichą rabinacką[12].

W lutym 2010 roku Weiss ogłosił, że Hurwitz będzie odtąd znana pod tytułem Rabba. Ten ruch wywołał powszechną krytykę w świecie ortodoksyjnym[13]. Agudath Israel Rada Mędrców Tory wydała oświadczenie sugerujące, że Weissa nie należy już dłużej uważać za ortodoksyjnego. W oświadczeniu padły następujące słowa: „ten rozwój wydarzeń stanowi radykalne i niebezpieczne odejście od żydowskiej tradycji i mesoras haTorah, i należy go potępić w najostrzejszych słowach. Żadna kongregacja z kobietą w roli rabina nie może być uznawana za ortodoksyjną”[14]. W prasie żydowskiej krążyły pogłoski, że Rada Rabinów Ameryki (RCA) rozważał wydalenie Weissa. Pod naciskiem RCA, Weiss zobowiązał się nie nadawać nikomu więcej smichy z tytułem "rabba", sama Hurwitz zachowała jednak ten tytuł[15].

Niedługo potem RCA przyjęła rezolucję, w której wyraziła uznanie dla zwiększenia w świecie ortodoksyjnym skierowanych do kobiet programów edukacji Tory. W rezolucji RCA zachęcała do „halachicznie i społecznie odpowiednich możliwości zawodowych” dla kobiet. Jednocześnie zastrzegała: „Nie możemy zaakceptować ani ordynacji kobiet, ani – niezależnie od posiadanego tytułu – uznania kobiet za członków ortodoksyjnego rabinatu”[16]. Kolejnym było, wydane w październiku 2015 r., orzeczenie RCA, zgodnie z którym kobiety nie mogą być ordynowane, zatrudniane w roli rabinów, ani tytułowane jako rabini[17].

Znani inni[edytuj | edytuj kod]

W 2015 r. założoną przez Weissa Jesziwę Maharat ukończyła Miriam Gonczarska z Polski otrzymując tytuł "maharat". Stała się tym samym pierwszą maharat z Europy Środkowo-Wschodniej, oraz pierwszą – od czasu Zagłady – liderką ortodoksyjnego judaizmu z Polski[18][19][20].

Również w 2015 roku, Jesziwę Maharat ukończyła Jaffa Epstein, która przyjęła tytuł "rabba"[21].

W tym samym roku w tej samej szkole Lila Kagedan została ordynowana na rabinkę, co czyniło ją pierwszą absolwentką z tytułem rabinackim[22]. Rok później (w 2016) została pierwszą kobietą zatrudnioną przez ortodoksyjną synagogę w roli lidera religijnego wraz z używaniem tytułu „rabin”[23][24][25][26]. Stało się tak, gdy Mount Freedom Jewish Center w New Jersey, które jest społecznością otwartej ortodoksji, zatrudniło ją jako członkinię ich „zespołu przywódców duchowych”[24][25][26].

W 2018 roku, urodzona we Włoszech, choć mieszkająca w Wielkiej Brytanii, Dina Brawer została ordynowana przez Jesziwę Maharat i tym samym została pierwszą brytyjską ortodoksyjną rabinką; wybrała tytuł rabba[27][28].

Reakcja nurtu ortodoksyjnego[edytuj | edytuj kod]

Nurt otwartej ortodoksji i jego zwolennicy spotkała ostra krytyka i dezaprobata ze strony szerokopojętej ortodoksji w judaizmie. Wielu rabinów, tradycjonalistów w ramach ortodoksyjnego judaizmu, sprzeciwiało się nowatorskiemu podejściu Weissa: jego poglądów oraz społeczności[29] i instytucji (zarówno YCT[30] i Jesziwa Maharat), które stworzył, a które z czasem rosły. Wpływowi przywódcy zarówno ultraortodoksyjnych, jak i centralnych lub nowoczesnych ortodoksyjnych społeczności, w słowach ostrej krytyki wypowiadali się o działaniach, przekonaniach osób jak i o instytucjach nurtu otwartej ortodoksji. Twierdzili też, że otwarta ortodoksja nie jest ortodoksyjnym judaizmem, lecz przypomina raczej nurty zreformowanego czy konserwatywnego judaizmu.

W 2014 roku, podczas 92. Gali Agudath Israel of America, Nowominsker Rebbe, Jakow Perlov nazwał otwartą ortodoksję „nowym niebezpieczeństwem… które (...) zmierza do obalenia świętego znaczenia judaizmu, [niebezpieczeństwem], które jest przesiąknięte herezją…”[31] Półtorej roku później, w listopadzie 2015 r., Agudath Israel of America potępiła ruchy ordynacji kobiet, a nawet więcej: ogłosiła, że otwarta ortodoksja, Jesziwa Maharat, Jesziwa Chowewej Tora i inne powiązane podmioty odrzucają podstawowe zasady judaizmu i przez to są podobne do innych ruchów dysydenckich z całej historii Żydów[32][33][34].

W tym samym miesiącu Konferencja Europejskich Rabinów złożyła pozew, stwierdzając: „Konferencja z wielkim bólem widzi odchylenia od fundamentów religijnych emanujących z ruchu zwanego "otwartą ortodoksją” i ostrzega, że ci, którzy działają w tym duchu, absolwenci wspomnianego ruchu ... nie będą przez nas uznawani za rabinów, ze wszystkim, co się z tym wiąże”. Jonathan Guttentag z Manchesteru w Wielkiej Brytanii wyjaśnił, że systematycznie testując granice normatywnej praktyki żydowskiej, otwarta ortodoksja „odsunęła nieco kopertę i ... doszła do miejsca, w którym jej zwolennicy wychodzą poza szeroką definicję ("parasol") ortodoksji”."[35]

Podobne opinie zostały powtórzone w oświadczeniu prasowym wydanym przez Rabinical Alliance of America z 22 lutego 2018 r. W oświadczeniu tym porównano otwartą ortodoksję do reformowanego i konserwatywnego judaizmu i stwierdzono, że „duchowieństwo tego ruchu wyznaje filozofię pokolenia grzechu Złotego Cielca”[36].

Wpływowi przywódcy nurtu umiarkowanej (eng. central) ortodoksji uznali również "praktyki lub wierzenia" ruchu otwartej ortodoksji są "niezgodne z ortodoksyjnym judaizmem". Do autorów tego stwierdzenia należą między innymi Hershel Schacter, Rosh Yeshiva z Rabbi Isaac Elchanan Theological Seminary (RIETS), Yeshiva University[37][38] i Avrohom Gordimer, koordynator rabiniczny w OU Kosher[39][40].

Steven Pruzansky, rabin Kongregacji Bnai Yeshurun w Teaneck, New Jersey i członek Rady Rabinicznej Ameryki (RCA) w zarządzie Beth Din of America stwierdził, że podejście Weissa bardzo przypomina amerykański judaizm konserwatywny z początku XX wieku[41]. Dlatego też – jego zdaniem – trafniej byłoby nazwać ten ruch [otwartej ortodoksji] judaizmem „neokonserwatywnym” niż „ortodoksyjnym”. Na koniec swojego artykuł opinii w Matzav.com, stwierdza, że „jasność i uczciwość wymagają conajmniej uznania, że na naszych oczach, w życiu żydowskim, powstał nowy ruch poza światem ortodoksji, jaki już widzieliśmy wcześniej. Można go określić... [ruchem] neokonserwatywnym. „Otwarta ortodoksja” to zwodnicza nazwa marki, slogan reklamowy i próba pozostania przywiązanym do świata Tory, aby przekształcić go od wewnątrz, ale z dala od rzeczywistości. Rzeczywistość jest taka, że żyjemy w okresie powstania neokonserwatystów.”[42]

Moshe Averick, felietonista żydowskiego magazynu The Algemeiner Journal i autor "Nonsense of a High Order: The Confused and Illusory World of the Atheist", zgadza się z Pruzanskim, że Weiss stworzył nowy ruch żydowski w Ameryce, porównując go do Izaaka Mayera Wise'a (założyciela judaizmu reformowanego) i Solomona Schechtera (założyciela konserwatywnego judaizmu w Stanach Zjednoczonych). Porównuje on ordynację trzech kobiet na maharat dokonaną przez Weissa 16 czerwca 2013 r. z tak zwanym Trefnym bankietem z 1883 roku. Wydarzenie to (Trefny bankiet) przypieczętowało rozłam między judaizmem reformowanym a tradycyjnym w Ameryce. Averick pisze: „Ruch [zapoczątkowany przez] Weissa, forma judaizmu, która entuzjastycznie przyjmuje ideologie feminizmu i liberalno-postępowego modernizmu, jednocześnie pokrywając ją silnym ortodoksyjnym posmakiem, można by określić dokładnie jako ortodoksyjno-feministyczny judaizm postępowy”. I dodaje: „termin ukuty przez rabina Stevena Pruzansky'ego: "Judaizm neokonserwatywny" udało mu się idealnie dopasować do szczeliny pomiędzy lewą stroną judaizmu ortodoksyjnego a prawą judaizmu konserwatywnego."[43]

W październiku 2013 r. dziesiątki rabinów, którzy określili się jako „członkowie o dobrej reputacji lub [którzy] identyfikują się z Radą Rabiniczną Ameryki”, podpisali list, w którym argumentowali, że otwarta ortodoksja „raz po raz wyrywała się naprzód, przekraczając granicę, która dzieli ortodoksję od neokonserwatyzmu ”[44].

Unia Ortodoksyjna (UO), Rada Rabinacka Ameryki (RRA) i Krajowa Rada Młodego Izraela (eng. National Council of Young Israel) – jedna po drugiej – w reakcji na ruch otwartej ortodoksji odpowiedziały zerwaniem więzi z instytucjami otwartej ortodoksji. RRA nie akredytuje kwalifikacji rabinicznych absolwentom Szkoły Rabinackiej – Jesziwy Chowewej Tora[45] lub Jesziwy Maharat[46]. Ani UO, ani Młody Izrael nie przyjmują kobiet jako na stanowiska rabinackie[47], a Synagogi Młodego Izraela przestały przyjmować kandydatów z akredytacją YCT[48].

W opozycji do ruchu otwartej ortodoksji, powstały nawet nowe organizacje (w nurcie ortodoksyjnego judaizmu) motywowane potrzębą aktywnego i zdecydowanego wyrażania sprzeciwu lub krytyki wobec stanowisk otwartej ortodoksji. Reakcją były też stanowiska lub działania wstrzymywania się, bądź powolnego zabierania stanowiska przez istniejące organizacje nurtu ortodoksji. Tak było m.in. z Koalicją na rzecz Wartości Żydowskich (KnrWŻ)[49] i Tradycyjnymi Ortodoksyjnymi Rabinów Ameryki (TORA)[50].

Odpowiedź na krytykę ortoksji[edytuj | edytuj kod]

Według Marca Shapiro, Avrohom Gordimer „przyjął płaszcz obrońcy wiary” i „stawia za swój cel ujawnienie nieortodoksyjnej natury otwartej ortodoksji”. Shapiro stwierdził, że „odmawianie im prostej uprzejmości wymienia ich nazwisk ... jest (...) po prostu haniebne”[51]. Gordimer odpowiedział w artykule w Cross Currents[52]. Ysoscher Katz, przewodniczący Wydziału Talmudu w Szkole Rabinackiej Jesziwat Chovevei Tora, pomimo wcześniejszych deklaracji na Facebooku, że jest otwarty na dyskusję, zagroził podjęciem działań prawnych przeciwko Cross Currents, jeśli nadal będą publikować "zniesławiające i bezpodstawne oskarżenia Avrohoma Gordimera" przeciwko niemu[53].

W przeciwieństwie do negatywnej postawy rabinackiej społeczności ortodoksyjnej, Steven Bayme, Dyrektor Krajowy (USA) ds. Społeczności Żydowskiech w Amerykańskim Komitecie Żydowskim (AJC), uważa otwartą ortodoksję za najbardziej autentyczną formę nurtu nowoczesnej ortodoksji w judaizmie. Odnosząc się do nominacji Ashera Lopatina na prezydenta Szkoły Rabinackiej Jesziwat Chovevei Tora, Bayme powiedział: „Wydarzenie to uwidoczniło moc ortodoksji, która jest naprawdę nowoczesna, w sensie syntezy nowoczesnej wiedzy i kultury z judaistyczną tradycją i nauką, oraz „otwartość ortodoksji”, otwartej na wszystkich Żydów i otwartej na wysłuchanie innych punktów widzenia"[54].

Sama YCT, pomysł Weissa, ostatecznie jednak zareagowała na poważną dezaprobatę ortodoksów, próbując – przynajmniej w nazwie – zdystansować się od terminu „otwarta ortodoksja”. Na swojej stronie internetowej, jesziwa usunęła wszystkie odniesienia do nazwy "otwarta ortodoksja" zastępując słowo „otwarta” słowem „nowoczesna”. W sierpniu 2017, w wywiadzie dla The Jewish Week Asher Lopatin, prezydent szkoły, powiedział: „Kiedy mówią: „otwarta ortodoksja”, ja mówię: „Jesteśmy nowoczesną ortodoksją. Jesteśmy w pełni częścią nowoczesnej ortodoksji.””[55] Pomimo tego, liderzy nowoczesnej ortodoksji jak i mainstreamowej ortodoksji kwestionują i tę afiliację[56].

Awi Weiss aż do emerytury (2015) pełnił funkcję rabina („Starszy rabin”) w Instytucie Hebrajskim w Riverdale. Obecnie nadal służy tam jako "rabin-rezydent". Instytut ten nadal określa siebie jako "synagoga otwartej ortodoksji"[57].

Znani liderzy i aktywiści[edytuj | edytuj kod]

Judaizm otwartej ortodoksji zalicza jako swoich członków znanych liderów, którzy wcześniej byli związani z innymi znanymi grupami jako liderzy świeccy czy badacze. Do tych związanych z judaizmem otwartej ortodoksji zalicza się[58][59][60][61] następujących liderów religijnych:

  • rabin Awi Weiss
  • rabin Jeffrey S. Fox
  • rabin Nissin Antine
  • rabin Shmuly Yanklowitz
  • rabin Shmuel Herzfeld
  • Maharat Dasi Fruchter
  • rabin Ben Greenfield
  • Maharat Ruth Balinsky Friedman
  • rabin Yosef Kanefsky
  • Morateinu Allissa Thomas
  • rabin Aviad Bodner
  • rabin David Wolkenfeld
  • Dr Esther Altmann
  • rabin Zev Farber
  • rabin Saul Strosberg
  • Rabbanit Devorah Zlochower
  • rabin dr Erin Leib Smokler
  • rabin Herzl Hefter
  • rabin Jason Herman
  • rabin dr Daniel Sperber
  • Dr. Chaim Trachtman
  • Rabba Abby Brown Scheier
  • rabin Steven Exler
  • Rabba Sara Hurwitz
  • rabin Uri Topolsky
  • rabin Gabe Greenberg
  • rabin Asher Lopatin
  • rabin Akiva Weiss
  • rabin Etan Mintz
  • Rabbi Yaakov Love
  • rabin Francis Nataf
  • rabin Akiva Herzfeld
  • rabin Adam Mintz
  • rabin dr Nathan Lopes Cardozo
  • rabin Avram Mlotek
  • Dina Najman
  • rabin Aaron Potek
  • rabin Saul J. Berman
  • rabin Chaim Brovender
  • Rabbanit Smadar Ben-David
  • rabin Michael Balinsky
  • Rav Rahel Berkovits
  • Rabbanit Devorah Evron
  • Rav David Bigman
  • rabin Steven Exler
  • rabin Zev Farber
  • Dr Arna Poupko Fisher
  • rabin Aaron Frank
  • Rav Meesh Hammer-Kassoy
  • rabin David Kalb
  • rabin Shmuel Klitsner
  • rabin Dow Linzer
  • rabin Szlomo Riskin
  • rabin Adam Scheier
  • rabin Hanan Schlesinger
  • rabin Hyim Shafner
  • rabin dr Daniel Sperber
  • rabin Mendel Shapiro
  • rabin Saul Strosberg
  • rabin Uri Topolosky
  • rabin Mishael Zion
  • rabin Saul J Berman
  • rabin Barry Gelman
  • rabin Yitz Greenberg
  • rabin Menachem Hacohen
  • rabin Herzl Hefter
  • rabin Jason Herman
  • Profesor Benny Ish-Shalom
  • rabin Daniel Landes
  • rabin Benjamin Samuels
  • Rabbi Yehuda Sarna
  • rabin Mitchell Wohlberg
  • rabin Chaim Steinmetz
  • rabin Daniel Kraus
  • Maharat Miriam Gonczarska

Inni znani rabini, tacy jak rabin Haskel Lookstein, często opowiadali się po stronie ruchu otwartej ortodoksji, jednak nigdy oficjalnie z nią nim nie związali[59].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Awi Weiss: Open orthodoxy! A modern Orthodox rabbi's creed. (ang.). The Free Library.
  2. ↑ About us (ang.). Yeshivat Chovevei Torah Rabbinical School.
  3. ↑ {{{tytuł}}}.tytuł
  4. ↑ "Opening Up Orthodox Judaism" The Jewish Week, December 12, 2007
  5. ↑ Ben Harris, {{{tytuł}}}.tytuł
  6. ↑ Yeshivat Maharat (ang.). Yeshivat Maharat.
  7. ↑ Evening with rabbah Sarah Hurwitz (ang.). Hillel Harvard.
  8. ↑ Anne Cohen, {{{tytuł}}}.tytuł
  9. ↑ Spotkanie z Miriam Gonczarską, web.archive.org, 15 czerwca 2015 [dostęp 2020-03-28] [zarchiwizowane 2015-06-15].
  10. ↑ Warszawa | Wirtualny Sztetl, Sztetl.org.pl [dostęp 2020-03-28].
  11. ↑ Polskie Radio, Warszawa i Mazowsze – najnowsze wiadomości w RDC [dostęp 2020-03-28] (pol.).
  12. ↑ StevenM, {{{tytuł}}}.tytuł
  13. ↑ Jonathan Mark, {{{tytuł}}}.tytuł
  14. ↑ {{{tytuł}}}.tytuł
  15. ↑ Ami Eden, {{{tytuł}}}.tytuł
  16. ↑ Sarah Breger, {{{tytuł}}}.tytuł
  17. ↑ Rabbinical Council of America: 2015 Resolution: RCA Policy Concerning Women Rabbis (ang.). Rabbinical Council of America. [dostęp 2020-11-04].
  18. ↑ Spotkanie z Miriam Gonczarską (pol.). warszawa.jewish.org.pl. [dostęp 2015-06-20].
  19. ↑ Miriam Gonczarska z dyplomem – Aktualności – Miasto dziś – Warszawa – Wirtualny Sztetl. www.sztetl.org.pl. [dostęp 2015-07-06].
  20. ↑ Religie: O kapłaństwie kobiet | RDC (pol.). RDC.pl. [dostęp 2015-07-14].
  21. ↑ Class of 2015 (ang.). Yeshivat Maharat. [dostęp 2020-11-04].
  22. ↑ Rabbi Lila Kagedan: Why Orthodox Judaism Needs Female Rabbis (ang.). CJ News. [dostęp 2020-11-04].
  23. ↑ The Forward First Woman Orthodox Rabbi Hired by Synagogue, January 3, 2016
  24. ↑ a b JTA: NJ Orthodox shul announces hire of woman using ‘rabbi’ title (ang.). Jewish Telegraphic Agency, 2016-01-11. [dostęp 2020-11-04].
  25. ↑ a b Jewish Press News Desk: Rabbi Lila Kagedan, First Female Rabbi at Orthodox Shul in Melbourne (ang.). JewishPress.com, 2016-03-21. [dostęp 2020-11-04].
  26. ↑ a b Clergy (ang.). Walnut Street Synagogue.
  27. ↑ Francine Wolfisz: Dina Brawer becomes UK’s first female Orthodox rabbi (ang.). The Times of Israel, 2018-05-10. [dostęp 2020-11-04].
  28. ↑ Yeshivat Maharat: Class of 2018 (ang.). Yeshivat Maharat. [dostęp 2020-11-04].
  29. ↑ Ben Sales, {{{tytuł}}}.tytuł
  30. ↑ Uriel Heilman, {{{tytuł}}}.tytuł
  31. ↑ Novominsker Rebbe Speech At the 92nd Agudath Israel Dinner (ang.). Youtube. [dostęp 2020-11-04].
  32. ↑ Moetzes Gedolei HaTorah of America: Moetzes: ‘Open Orthodoxy’ Not a Form of Torah Judaism (ang.). HaModia, 2015-11-03. [dostęp 2020-11-04].
  33. ↑ Jeremy Sharon: Breach in US Orthodox Judaism grows as haredi body rejects ‘Open Orthodoxy’ institutions (ang.). The Jerusalem Post, 2015-11-03. [dostęp 2020-11-04].
  34. ↑ Josh Nathan-Kazis: Avi Weiss Defends ‘Open Orthodoxy’ as Agudah Rabbis Declare War (ang.). Forward, 2015-11-03. [dostęp 2020-11-04].
  35. ↑ Yoni Kempinski: European Rabbis: Open Orthodoxy 'outside the fold' (ang.). Israel National News, 2015-11-12. [dostęp 2020-11-04].
  36. ↑ Rabbinical Alliance of America / Igud Harabbonim: Psak in the Jewish Press and the Five Towns Jewish Times (ang.). Facebook, 2018-02-28. [dostęp 2020-11-04].
  37. ↑ Why Open Orthodoxy Is Not Orthodox: Rav Schachter- Impossible to call Open Orthodoxy Orthodox (hebr.). Youtube, 2017-03-28. [dostęp 2020-11-04].
  38. ↑ Why Open Orthodoxy Is Not Orthodox: Rav Schachter on Open Orthodoxy (ang.). Youtube, 2017-03-20. [dostęp 2020-11-04].
  39. ↑ Avrohom Gordimer, {{{tytuł}}}.tytuł
  40. ↑ Avrohom Gordimer, {{{tytuł}}}.tytuł
  41. ↑ Judy Maltz, {{{tytuł}}}.tytuł
  42. ↑ Rabbi Steven Pruzansky: Open Orthodoxy: The Rise of the Neo-Cons (ang.). Matzav, 2013-06-17. [dostęp 2020-11-04].
  43. ↑ {{{tytuł}}}.tytuł
  44. ↑ {{{tytuł}}}.tytuł
  45. ↑ Uriel Heilman, {{{tytuł}}}.tytuł
  46. ↑ Rabbinical Council of America: 2015 Resolution: RCA Policy Concerning Women Rabbis (ang.). Rabbinical Council of America, 2015-10-13. [dostęp 2020-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-02)].
  47. ↑ Dov Fischer, {{{tytuł}}}.tytuł
  48. ↑ Zev Eleff: Symposium on Open Orthodoxy II (ang.). Torah Musings, 2015-08-18. [dostęp 2020-11-04].
  49. ↑ Coalition for Jewish Values: About us (ang.). Coalition for Jewish Values. [dostęp 2020-11-04].
  50. ↑ What is TORA? (ang.). TORA – Traditional Orthodox Rabbis of America. [dostęp 2020-11-04].
  51. ↑ Marc B. Shapiro: Open Orthodoxy and Its Main Critic – part 1 (ang.). The Seforim Blog : All About Seforim – New and Old, and Jewish Bibliography, 2016-02-08. [dostęp 2020-11-04].
  52. ↑ {{{tytuł}}}.tytuł
  53. ↑ {{{tytuł}}}.tytuł
  54. ↑ {{{tytuł}}}.tytuł
  55. ↑ {{{tytuł}}}.tytuł
  56. ↑ JTA: Israel’s Rabbinate rejects authority of certain US Orthodox rabbis, letter shows (ang.). Jewish Telegraphic Agency, 2018-05-28. [dostęp 2020-11-04].
  57. ↑ The Bayit Hebrew Institute of Riverdale (ang.). [dostęp 2020-11-04].
  58. ↑ List Of Open Orthodox Congregations That Are OU Member Shuls (ang.). Matzav.com. [dostęp 2020-11-04].
  59. ↑ a b Rabbis & Jewish Leaders (ang.). Uri L'Tzedek. [dostęp 2020-11-04].
  60. ↑ Our Leadership (ang.). Yeshivat Maharat. [dostęp 2020-11-04].
  61. ↑ Jewish Leadership Advisory Board (ang.). Yeshivat Chovevei Torah. [dostęp 2020-11-04].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Otwarta ortodoksja (judaizm)
Zobacz hasło judaizm w Wikisłowniku
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Otwarta_ortodoksja_(judaizm)&oldid=61617620”