Pałac Kronenberga w Warszawie
| ||
 Pałac Kronenberga krótko po ukończeniu budowy | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Miejscowość | Warszawa | |
| Adres | ul. Mazowiecka 22 | |
| Typ budynku | pałac | |
| Styl architektoniczny | eklektyzm | |
| Architekt | Friedrich Hitzig | |
| Rozpoczęcie budowy | 1868 | |
| Ukończenie budowy | 1871 | |
| Zniszczono | 1939, 1962 | |
| Pierwszy właściciel | Leopold Stanisław Kronenberg | |
Położenie na mapie Warszawy   Pałac Kronenberga (nieistniejący) | ||
Położenie na mapie Polski  Pałac Kronenberga (nieistniejący) | ||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  Pałac Kronenberga (nieistniejący) | ||
 52°14′22,22″N 21°00′45,35″E/52,239506 21,012597
| ||
Pałac Leopolda Kronenberga, zwany też Domem Kronenberga – nieistniejący budynek w Warszawie wybudowany w stylu eklektycznym („ciężki, renesansowy budynek wzniesiony przez architekta z Berlina” – jak opisywał go przewodnik po Warszawie z 1904[1]), znajdujący się u zbiegu ulicy Królewskiej i placu Małachowskiego. Został spalony podczas działań wojennych we wrześniu 1939 i rozebrany w 1962.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 1867 bankier warszawski Leopold Stanisław Kronenberg nabył od Bernarda Kohena posesję nr 1348 przy ówczesnym placu Ewangelickim, a w następnym roku dokupił część posesji nr 1076. Projekt pałacu zamówił u architekta berlińskiego Friedricha Hitziga (1811–1881) – ucznia Karla Friedricha Schinkla[2]. Projekt został sporządzony w 1868. Po wyburzeniu kamienicy Augusta Arndta rozpoczęto budowę, którą ukończono w 1871.
Pałac o dwóch piętrach i bardzo wysokim dachu mansardowym został usytuowany fasadą frontową w stronę placu Ewangelickiego. Pośrodku elewacji widniała loggia o arkadach opartych na zdwojonych kolumnach korynckich. Na końcach fasady znajdowały się trzyosiowe ryzality. W środkowej części budynku znajdowała się reprezentacyjna klatka schodowa o przeszklonym suficie, białych marmurowych schodach i ścianach pokrytych wiśniową marmoryzacją[3]. Budynek zdobiony był ozdobami architektonicznymi z gliny palonej pochodzącymi z fabryki Stalewskich (później zakład zduński R. Steinkellera na Solcu)[4]. Na dziedzińcu mieściły się powozownia, mieszkania dla oficjalistów i obszerna stajnia. W podziemiach umieszczono urządzenia do gazowego oświetlania i do ogrzewania pomieszczeń pałacu gorącym powietrzem. Pierwsze piętro zajmowały pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkanie właściciela pałacu. Drugie piętro przeznaczono na mieszkania synów właściciela i pokoje gościnne.
Wystrój rzeźbiarski fasad budynku był dziełem rzeźbiarza Leonarda Marconiego[2]: kompozycja rzeźbiarska wypełniająca tympanon nad loggią oraz cztery kariatydy w środkowym ryzalicie.
Do pałacu od strony ulicy Traugutta w pierwszych latach XX wieku dobudowano kamienicę Krasińskich według projektu architekta Jana Heuricha.
W pałacu miało swoją siedzibę szereg instytucji:
- Komitet Obywatelski miasta Warszawy (w bocznym skrzydle pałacu od strony ul. Królewskiej) (1914–1915)[5]
- Tymczasowa Rada Stanu (1917)
- Ministerstwo Spraw Zagranicznych (1918-1922)[6]
- Poselstwo Danii (1930)
- Towarzystwo Ubezpieczeń „Prudential” (parter budynku) (-1931)[6]
- Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe S.A. GAL (1934-1939)
- Poselstwo Portugalii (1938)
- Stowarzyszenie Elektryków Polskich – Zarząd Główny oraz Oddział Warszawski[7]
W dniach 9–10 czerwca 1930 w pomieszczeniach pałacu Kronenberga odbyło się, pierwsze w Warszawie, Walne Zgromadzenie Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP). W styczniu 1935 do pałacu przeniósł się Oddział Warszawski, gdzie już wcześniej mieściły się pomieszczenia zajmowane przez Zarząd Główny SEP. W pałacu znajdowały się również Biblioteka Centralna SEP, laboratorium Biura Znaku Przepisowego SEP, redakcja Przeglądu Elektrotechnicznego.
W sobotę 18 marca 1939 w godzinach porannych w pałacu wybuchł pożar. Zniszczenia powstałe w wyniku pożaru były duże. Spłonął dach pałacu oraz dwie sale zajmowane przez SEP i centrala telefoniczna SEP. Pozostałe pomieszczenia, w tym Biblioteka Centralna, zostały zalane wodą. Jednak to nie był koniec pożarów w pałacu. Na początku września 1939 pałac został zbombardowany bombami zapalającymi i spłonęło całe jego wyposażenie.
Dzięki wysokiej jakości robót budowlanych pałac przetrwał pożar w pierwszych dniach II wojny światowej w stanie pozwalającym na odbudowę. W pożarze utracił tylko dach i część stropów, mury pozostały prawie nie uszkodzone.
Po wojnie pałac planowano odbudować m.in. z przeznaczeniem na siedzibę Centralnego Biura Wystaw Artystycznych. Pojawiła się także propozycja ulokowania w nim ambasady Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W 1958 gmach przekazano Francji z przeznaczeniem na ambasadę tego kraju, jednak Francuzi poinformowali stronę polską, że adaptacja istniejących murów pałacu jest niemożliwa. Motywem odrzucenia tej oferty przez oba państwa była „burżuazyjna niemieckość” pałacu[8]. W 1959 Pałac Kronenberga został skreślony z rejestru zabytków[9].
Gmach został rozebrany w 1962[10]. Z pałacu po rozbiórce ocalały tylko cztery granitowe trzony kolumn. Trzy z nich zostały wykorzystane przez Zofię Woźną jako materiał do wykonania rzeźby Samotność ustawionej w parku im. Romualda Traugutta[11]. Czwartej użyto do budowy pomnika Electio Viritim na warszawskiej Woli[12].
W miejscu pałacu znajduje się obecnie hotel Sofitel Victoria.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Pałac Kronenberga 
Klatka schodowa 
Dekoracja wnętrza jadalni, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1874 
Pałac Kronenberga – Widok od ulicy Mazowieckiej, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama, 1874 
Duża Sala, ściana okienna, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1874 
Detale zewnętrzne, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama, 1874 
Wnętrze jadalni, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama 1874 
Główna klatka schodowa, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama 1874 
Ściana frontowa budynku, litografia z „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją. G. Erbkama 1874 
Dekoracja Małej Sali, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1872 
Widok górnej klatki schodowej od strony ogrodu zimowego, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1874 
Biblioteka z dekoracją sufitu, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1873, sygnowana W. Loeillot 
Dekoracja sufitu Małej Sali, litografia z „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin 1873, sygnowana W. Loeillot
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Przewodnik po Warszawie (do 1944). [dostęp 2011-04-23].
- ↑ a b Jerzy S. Majewski, Tomasz Markiewicz: Warszawa nie odbudowana. Wyd. DiG, 1998, s. 79. ISBN 83-7181-027-X.
- ↑ Tadeusz Stefan Jaroszewski: Dzieje pałacu Kronenberga. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 23.
- ↑ Julian Kołaczkowski: Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce. Kraków: 1888, s. 175. [dostęp 2011-04-23].
- ↑ Barbara Hensel-Moszczyńska, Anna Topolska (red.): Odzyskana społeczność. Warszawa 1915–1918. Muzeum Warszawy, 2018, s. 66. ISBN 978-83-65777-56-0.
- ↑ a b Tadeusz Stefan Jaroszewski: Dzieje Pałacu Kronenberga. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 62.
- ↑ SEP Warszawa – Historia Oddziału, sep.warszawa.pl [dostęp 2020-09-05].
- ↑ Pałac Kronenberga – niechciane cudo | Warszawy historia ukryta, whu.org.pl [dostęp 2017-11-15] (pol.).
- ↑ Tadeusz Stefan Jaroszewski: Dzieje Pałacu Kroneberga. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 68.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 300. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Zygmunt Stępiński: Gawędy warszawskiego architekta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 154. ISBN 83-03-00447-6.
- ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 199. ISBN 83-88973-59-2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tadeusz Stefan Jaroszewski: Dzieje Pałacu Kronenberga. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.