Paul Newman

Paul Newman
Paul Newman (1958)
Imię i nazwisko	Paul Leonard Newman
Data i miejsce urodzenia	26 stycznia 1925 Shaker Heights
Data i miejsce śmierci	26 września 2008 Westport
Zawód	aktor, reżyser, producent filmowy, kierowca wyścigowy, przedsiębiorca, filantrop, działacz społeczny
Współmałżonek	Jackie Witte (1949–1958; rozwód) Joanne Woodward (1958–2008; jego śmierć)
Lata aktywności	1951-2008
Nagrody Nagroda Akademii Filmowej Najlepszy aktor pierwszoplanowy 1987 Kolor pieniędzy Oscar za całokształt pracy aktorskiej 1986 Złoty Glob New Star of the Year 1957 Najlepszy reżyser 1969 Rachelo, Rachelo Najlepszy aktor drugoplanowy w serialu, miniserialu lub filmie telewizyjnym 2005 Empire Falls Nagroda im. Cecila B. DeMille’a 1984 Nagroda BAFTA Najlepszy aktor zagraniczny 1962 Bilardzista Nagroda Emmy Najlepszy aktor drugoplanowy w serialu, miniserialu lub filmie telewizyjnym 2006 Empire Falls Nagroda na MFF w Cannes Najlepszy aktor 1958 Długie, gorące lato Nagroda na MFF w Berlinie Srebrny Niedźwiedź dla najlepszego aktora 1995 Naiwniak
Odznaczenia
Strona internetowa

Strzelec-radiotelegrafista Paul Newman, 1944

Paul Leonard Newman (ur. 26 stycznia 1925 w Shaker Heights, zm. 26 września 2008 w Westport) – amerykański aktor filmowy i dubbingowy, reżyser, producent filmowy, kierowca wyścigowy, przedsiębiorca, filantrop i działacz społeczny.

Laureat Oscara dla najlepszego aktora pierwszoplanowego za rolę w filmie Kolor pieniędzy (1987) w reż. Martina Scorsese. Rok wcześniej (1986) otrzymał honorowego Oscara za całokształt twórczości. Ponadto był 8 razy nominowany do tej nagrody – za pierwszoplanowe role w filmach: Kotka na gorącym blaszanym dachu (1958), Bilardzista (1961), Hud, syn farmera (1963), Nieugięty Luke (1967), Bez złych intencji (1981), Werdykt (1982), Naiwniak (1994) i raz za drugoplanową rolę w filmie Droga do zatracenia (2002).

Czterokrotny mistrz USA w wyścigach samochodowych, w 1979 na drugim miejscu w wyścigu Le Mans.

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się w Shaker Heights w Ohio, na przedmieściach Cleveland. Był najmłodszym dzieckiem Theresy (z domu Terézia Fecková; zm. 1982) i Arthura Sigmunda Newmana (zm. 1950), właściciela sklepu ze sprzętem sportowym. Jego matka pochodziła ze Słowacji z miejscowości Ptičie, a ojciec był potomkiem żydowskich emigrantów z Węgier i Polski.

W Shaker Heights High School brał udział w przedstawieniach teatralnych, wyróżniał się także w drużynach piłki nożnej i koszykówki oraz wśród pływaków. Otrzymał stypendium sportowe i podjął naukę w Kenyon College w Gambier w Ohio na kierunku ekonomia.

W latach 1943–1945 (podczas II wojny światowej) służył jako strzelec-radiotelegrafista w US Naval Air Corps. Miał zostać pilotem, ale nie ukończył szkolenia ze względu na daltonizm.

Kariera

W latach 1951-52 uczęszczał do Yale Drama School w New Haven, pracując jednocześnie w nowojorskiej telewizji i ucząc się w Actors Studio. Przyciągnął uwagę krytyków debiutem na Broadwayu w przedstawieniu Picnic (1953). Na początku kariery był często mylony ze szczupłym wówczas Marlonem Brando. Newman twierdził, że w co najmniej 500 notesach z autografami wpisał: „Z najlepszymi życzeniami od Marlona Brando”.

Po raz pierwszy pojawił się na dużym ekranie w filmie Srebrny kielich (1954), epizodzie biblijnym. Był tak zażenowany swoim ekranowym debiutem w tym historycznym fresku, że na łamach „Variety” zamieścił ogłoszenie, w którym przepraszał za swój występ. Jednak pozytywne recenzje otrzymał dopiero za rolę boksera Rocky’ego Graziano w obrazie Między linami ringu.

W latach 70. (na długo przed Tajemnicą Brokeback Mountain) był sprawcą medialnej burzy, kiedy wyraził chęć zagrania głównej roli w adaptacji bestsellerowej powieści The Front Runner, opowiadającej o homoseksualnej miłości między trenerem drużyny a zawodnikiem. Film nigdy nie powstał.

Jego wielkim hobby były wyścigi samochodowe. Zainteresował się nimi po występie w filmie z 1969 – Zwycięstwo. Swój pierwszy profesjonalny wyścig zaliczył w 1972 i do końca życia nie wydał oficjalnego komunikatu o zakończeniu kariery sportowej. W 1979 ukończył 24-godzinny wyścig LeMans na drugiej pozycji. W 1995 uzyskał trzecie miejsce w klasyfikacji generalnej, a pierwsze w swojej klasie w 24-godzinnym wyścigu w Daytonie. Był też współwłaścicielem zespołu wyścigowego Newman/Haas Racing.

Kiedy wybuchła afera Watergate, okazało się, że Newman figurował na słynnej liście wrogów Nixona (Richard Nixon's Enemies List).

Dwukrotnie zagrał role, w których miał pierwotnie wystąpić James Dean (nie doszło do tego z powodu przedwczesnej śmierci Deana). Były to główne role w filmach: Między linami ringu (1956) i Gwiazda szczęścia Billy Kida (1958).

Na Uniwersytecie w Princeton studenci obchodzą 24 kwietnia tzw. „Dzień Newmana”. W dniu tym do tradycji należy wypicie 24 piw w ciągu 24 godzin. Nie jest to oficjalne święto uczelni, a sam aktor deklarował, że czułby się lepiej, gdyby tej tradycji nie kontynuowano.

W 1982 stworzył wraz z przyjacielem, Aronem Edwardem Hotchnerem, firmę-markę – Newman's Own, produkującą żywność. Całość uzyskanych dochodów zasila Newman's Own Fundation, będącą fundacją charytatywną. Od początku istnienia przedsiębiorstwa i fundacji wartość pomocy przeznaczonej na cele charytatywne przekroczyła 300 milionów dolarów.

W czerwcu 2008 media doniosły, że aktor, były nałogowy palacz, ma raka płuc. Choroba nowotworowa doprowadziła do śmierci aktora. Newman zmarł 26 września 2008 – w wieku 83 lat – w swoim domu w Westport w stanie Connecticut.

Życie prywatne

W 1949 ożenił się z Jackie Witte, z którą miał troje dzieci: jedynego syna Scotta (ur. 1950, zm. 1978 wskutek przedawkowania narkotyków), Susan (ur. 1953, obecnie: Kendall-Newman) i Stephanie. Z Jackie Witte rozwiódł się w 1958 i poślubił Joanne Woodward. Para doczekała się trzech córek: Elinory „Nell” Teresy (ur. 1959), Melissy (ur. 1961) i Claire (ur. 1965).

Filmografia

Jako aktor

• 1954 Srebrny kielich (The Silver Chalice) – Basil
• 1956 Między linami ringu (Somebody Up There Likes Me) – Rocky Graziano
• 1957 Historia Heleny Morgan (The Helen Morgan Story) – Larry Maddux

Zanim dopłyną (Until They Sail) – kpt. Jack Harding

• 1958 Awantura w Putman's Landing (Rally 'Round the Flag, Boys!) – Harry Bannerman

Gwiazda szczęścia Billy Kida (The Left Handed Gun) – William „Billy the Kid” Bonney

Długie, gorące lato (The Long, Hot Summer) – Ben Quick

Kotka na gorącym blaszanym dachu (Cat on a Hot Tin Roof) – Brick Pollitt

• 1959 Młody Filadelfijczyk (The Young Philadelphians) – Tony Lawrence
• 1960 Widok z tarasu (From the Terrace) – Alfred Eaton

Exodus (Exodus) – Ari Ben Canaan

• 1961 Paryski blues (Paris Blues) – Ram Bowen

Bilardzista (The Hustler) – Eddie Felson

• 1962 Słodki ptak młodości (Sweet Bird of Youth) – Chance Wayne

Przygody młodego człowieka (Hemingway's Adventures of a Young Man) – Ad Francis

• 1963 Nagroda (The Prize) – Andrew Craig

Hud, syn farmera (Hud) – Hud Bannon

Nowy rodzaj miłości (A New Kind of Love) – Steve Sherman

• 1964 Prawda przeciw prawdzie (The Outrage) – Juan Carrasco

Pięciu mężów pani Lizy (What a Way to Go!) – Larry Flint

• 1965 Lady L – Armand Denis
• 1966 Ruchomy cel (Harper) – Lew Harper

Rozdarta kurtyna (Torn Curtain) – prof. Michael Armstrong

• 1967 Nieugięty Luke (Cool Hand Luke) – Luke Jackson

Hombre – John Russell

• 1968 Tajna wojna Harry’ego Frigga (The Secret War of Harry Frigg) – szer. Harry Frigg
• 1969 Butch Cassidy i Sundance Kid (Butch Cassidy and the Sundance Kid) – Butch Cassidy (Robert LeRoy Parker)

Zwycięstwo (Winning) – Frank Capua

• 1970 WUSA – Rheinhardt
• 1971 Rodzina Stamperów (Sometimes a Great Notion) – Hank Stamper
• 1972 Z własnej kieszeni (Pocket Money) – Jim Kane

Sędzia z Teksasu (The Life and Times of Judge Roy Bean) – sędzia Roy Bean

• 1973 Człowiek Mackintosha (The Mackintosh Man) – Joseph Rearden

Żądło (The Sting) – Henry Gondorff

• 1974 Płonący wieżowiec (The Towering Inferno) – Doug Roberts
• 1975 Zdradliwa toń (The Drowning Pool) – Lew Harper
• 1976 Nieme kino (Silent Movie) – on sam

Buffalo Bill i Indianie (Buffalo Bill and the Indians) – Buffalo Bill (William F. Cody)

• 1977 Na lodzie (Slap Shot) – Reggie Dunlop
• 1979 Kwintet (Quintet) – Essex
• 1980 Gdy czas ucieka (When Time Ran Out...) – Hank Anderson
• 1981 Fort Apache, Bronx (Fort Apache, The Bronx) – Murphy

Bez złych intencji (Absence of Malice) – Michael Gallagher

• 1982 Werdykt (The Verdict) – Frank Galvin
• 1984 Harry i syn (Harry & Son) – Harry Keach
• 1986 Kolor pieniędzy (The Color of Money) – Eddie Felson
• 1989 Blaze – gubernator Earl Long

Projekt Manhattan (Fat Man and Little Boy) – gen. Leslie Groves

• 1990 Pan i Pani Bridge (Mr. and Mrs. Bridge) – Walter Bridge
• 1994 Hudsucker Proxy (The Hudsucker Proxy) – Sidney J. Mussburger

Naiwniak (Nobody's Fool) – Donald J. „Sully” Sullivan

• 1998 Półmrok (Twilight) – Harry Ross
• 1999 List w butelce (Message in a Bottle) – Dodge Blake
• 2000 Dla forsy (Where the Money Is) – Henry Manning
• 2002 Droga do zatracenia (Road to Perdition) – John Rooney
• 2003 Nasze miasto (Our Town) – inspicjent
• 2005 Empire Falls – Max Roby
• 2006 Auta (Cars) – Hudson (głos)

Jako reżyser

• 1968 Rachelo, Rachelo (Rachel, Rachel)
• 1971 Rodzina Stamperów (Sometimes a Great Notion)
• 1972 Bezbronne nagietki (The Effect of Gamma Rays on Man-in-the-Moon Marigolds)
• 1984 Harry i syn (Harry & Son)
• 1987 Szklana menażeria (The Glass Menagerie)

Linki zewnętrzne

• Paul Newman w bazie IMDb (ang.)
• Paul Newman w bazie Notable Names Database (ang.)
• Paul Newman w bazie Filmweb