Potoccy herbu Pilawa
Potoccy – polski ród magnacki herbu Pilawa.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Rodzina Potockich wywodzi się z Potoka koło Jędrzejowa. Pierwsza wzmianka Potockich bez podania herbu pochodzi z 1236 roku[1]. Według hipotezy prof. Mariana Wolskiego, Potoccy herbu Pilawa wywodzili się od Pampickich z Pampic (Pępic) w powiecie chęcińskim[2].
Pierwszym mitycznym Potockim był Żyrosław z Potoka. Według legendy dzieci jego syna, Aleksandra, były protoplastami nowych rodów takich jak Moskorzewscy, Stanisławscy, Tworowscy, Borowscy i Stosłowscy.
Potoccy używają herbu Pilawa w sposób udokumentowany dopiero od Jakuba, podkomorzego halickiego, a więc od roku 1535 roku kiedy pojawia się pierwsza wzmianka w dokumentach z herbem Pilawa. Ród nabiera znaczenia od początku XVII wieku od czasów hetmana Stanisława Rewery Potockiego, przeżywając szczyt największej potęgi w wieku XVIII będąc wtedy jednym z najbogatszych, najbardziej wpływowym i najpotężniejszych rodów magnackich w Polsce. Ród ten dał Rzeczypospolitej zarówno szereg dzielnych wodzów, jak i zdrajców. W XVIII wieku część rodu (prymas Teodor Andrzej Potocki, Franciszek Salezy Potocki, hetman Józef Potocki) jako antyrosyjscy „republikanci” zwalczała reformatorski program stronnictwa Familii i zrywała sejmy, inna część w osobach najwybitniejszych swych przedstawicieli, Ignacego i Stanisława Kostki, opowiadała się za reformami i brała udział w pracach Stronnictwa Patriotycznego, jednocześnie w osobie prorosyjskiego Stanisława Szczęsnego popierając targowiczan. Zaznaczyli się mocno w wielkim dziele odrodzenia narodu w dobie stanisławowskiej i organizacji oświaty w Księstwie Warszawskiem i Królestwie Kongresowym, członkowie jego zajmowali wybitne stanowiska w życiu politycznym b. zaboru austriackiego. Dokładna genealogia rodu Potockich w „Złotej księdze szlachty polskiej” Żychlińskiego.
Protoplastą linii żyjącej do teraz jest Jakub Potocki (ok. 1481-1551). Ród podzielił się na trzy główne linie:
- hetmańską zwaną „Srebrna Pilawa”,
- prymasowską zwaną „Złota Pilawa”,
- wielkopolską (uważaną za najstarszą) zwaną „Żelazna Pilawa” a pierwotnie używającą herbu Szeliga.
Dwie pierwsze z wymienionych wyżej linii rozpadły się na liczne gałęzie, z których najważniejsze to:
- „Gałąź łańcucka”,
- „Gałąź krzeszowicka”,
- „Gałąź tulczyńska” (wymarła w 1921),
- „Gałąź podhajecka”,
- „Gałąź wilanowska”,
- „Gałąź buczacka”,
- „Gałąź smotrycka”,
- „Gałąź lwowska”,
- „Gałąź guzowska”,
- „Gałąź chrząstowska”.
Przedstawiciele[edytuj | edytuj kod]
- Aleksandra z Potockich Potocka (1818-1892) – właścicielka Wilanowa i Międzyrzeca Podlaskiego, działaczka charytatywna
- Aleksandra z Lubomirskich Potocka (1760-1836), żona Stanisława Kostki Potockiego
- Anna Potocka z Tyszkiewiczów (1779-1867) – pamiętnikarka, żona Aleksandra Stanisława Potockiego
- Anna Potocka z Działyńskich (1846-1926) właścicielka Rymanowa, działaczka społeczna, pamiętnikarka
- Anna Teresa Potocka (1746-1810) krajczyna koronna
- Delfina Potocka (1807-1877) dama, przyjaciółka artystów
- Ewa Karolina Potocka (1814-1881) założycielka Zgromadzenia Matki Bożej Miłosierdzia
- Gertruda Potocka (ok. 1754-1771) pierwsza żona Szczęsnego Potockiego
- Józefina Amelia Potocka (1752-1798) druga żona Szczęsnego Potockiego
- Katarzyna z Branickich Potocka (1825–1907) arystokratka, działaczka społeczna
- Teofila Klaudyna Potocka (1801-1836) samarytanka powstania 1830/31, emigracyjna działaczka społeczna
- Zofia Potocka (ok. 1760-1822) trzecia żona Szczęsnego Potockiego
- Zofia Potocka z Branickich (1790-1879) żona Artura, filantropka
- Adam Potocki (1776-1838) pułkownik wojsk polskich Księstwa Warszawskiego
- Adam Józef Potocki (1822-1872) właściciel dóbr i zakładów przemysłowych, polityk konserwatywny
- Aleksander Potocki (1756-1812) minister policji, senator, kasztelan
- Aleksander Stanisław Potocki (1776-1845) wojskowy senator-kasztelan, koniuszy dworu rosyjskiego, właściciel Wilanowa
- Aleksander Potocki (1798–1868) wojskowy, powstaniec 1830, emigrant, filantrop
- Alfred Antoni Potocki (1886-1958) ostatni ordynat łańcucki
- Alfred Wojciech Potocki (1786–1862) pierwszy ordynat łańcucki, marszałek galicyjski
- Alfred Józef Potocki (1822-1889) właściciel dóbr i zakładów przemysłowych, polityk, namiestnik Galicji, drugi ordynat łańcucki
- Andrzej Potocki (zm. 1575) chorąży kamieniecki, rotmistrz
- Andrzej Potocki (ok. 1553-1609) kasztelan kamieniecki
- Andrzej Potocki (zm. 1663) oboźny koronny, wojewoda bracławski
- Andrzej Potocki (zm. 1691) poseł, wojewoda kijowski, kasztelan krakowski, hetman polny koronny
- Andrzej Kazimierz Potocki (1861-1908) właściciel dóbr i zakładów przemysłowych, polityk, marszałek, namiestnik Galicji
- Antoni Potocki (zm. ok. 1782) oficer, starosta błoński i lwowski, konfederat radomski
- Antoni Potocki (1780-1850) generał brygady, senator, tajny radca, właściciel dóbr Monasterzyska
- Antoni Michał Potocki (1702-1766) wojewoda bełski
- Artur Stanisław Potocki (1787-1832) oficer, adiutant ks. Józefa Poniatowskiego, właściciel Krzeszowic
- Artur Władysław Potocki (1850-1890) konserwatywny polityk galicyjski
- August Potocki (1847–1905) pionier sportu wyścigowego, birbant warszawski, dziedzic Jabłonny i Zatora
- August Potocki (1806–1867) wnuk Stanisława Kostki Potockiego, właściciel dóbr wilanowskich, brał udział w powstaniu listopadowym
- Bolesław Potocki (1805-1896) ziemianin, fundator szkół
- Dominik Potocki (zm. 1683) podskarbi nadworny koronny
- Eustachy Potocki (ok. 1720-1768) cześnik koronny, generał artylerii
- Feliks Potocki (1779–1811) pułkownik wojsk Księstwa Warszawskiego
- Feliks Kazimierz Potocki (zm. 1702) wojewoda sieradzki, krakowski, kasztelan krakowski, hetman polny
- Franciszek Stanisław Potocki (1788–1853) – oficer, prezes Komisji wojska mazowieckiego, prezes Heroldii, kolekcjoner
- Franciszek Salezy Potocki (1700–1772) – wojewoda kijowski
- Franciszek Salezy Potocki (1877–1949) – właściciel dóbr, dziennikarz, polityk konserwatywny, działacz społeczny
- Geoffrey Potocki de Montalk – hrabia, samozwańczy król polski Władysław V
- Henryk Potocki (1868-1958) – ziemianin, polityk konserwatywny, działacz społeczny, przemysłowiec
- Herman Potocki (1801-1866) – powstaniec 1830, poseł, emigrant
- Ignacy Potocki (1750-1809) – współtwórca Konstytucji 3 maja
- Ignacy Potocki (1738-1794?) poseł, marszałek ziem generału ruskiego konfederacji barskiej
- Dominik Jakub Potocki (1608-1639) dominikanin, prowincjał, biskup nominat chełmiński
- Antoni Protazy Potocki (1761-1801) bankier, przemysłowiec, wojewoda kijowski
- Franciszek Piotr Potocki (1745-1829) starosta szczerzecki, poseł
- Jakub Potocki (zm. 1551) rotmistrz obrony potocznej, podkomorzy halicki
- Jakub Potocki (ok. 1554-1613) kasztelan kamieniecki, wojewoda bracławski
- Jakub Potocki (po 1631-1671) strażnik koronny pisarz polny koronny
- Jakub Ksawery Potocki (1863-1934) ziemianin, twórca fundacji do badań nad rakiem i gruźlicą
- Jan Potocki (ok. 1552-1611) generał ziem podolskich, wojewoda bracławski
- Jan Potocki (zm. 1675) poseł, wojewoda bracławski, pułkownik królewski
- Jan Nepomucen Potocki (1761-1815) podróżnik, publicysta, działacz i pisarz polityczny, historyk, literat
- Jan Nepomucen Eryk Potocki (zm. po 1815) poseł, brygadier kawalerii narodowej
- Jan Nepomucen Potocki (1867–1942) właściciel Zakładu Zdrojowego w Rymanowie, poseł, działacz społeczny
- Jan Teodoryk Potocki (ok. 1608-1664) podkomorzy halicki, działacz różnowierczy, tłumacz
- Jerzy Potocki (1594 - 1612) zginął w bitwie pod Sasowym Rogiem)
- Jerzy Potocki (ambasador) ziemianin, senator, dyplomata
- Jerzy Michał Potocki (1753- ok. 1801) starosta tłumacki, poseł, minister pełnomocny w Sztokholmie
- Joachim Potocki (zm. 1764) starosta lwowski, poseł, generał lejtnant wojsk koronnych
- Joachim Karol Potocki (zm. 1791) starosta trembowelski, podczaszy litewski, generał-porucznik, konfederat barski
- Józef Potocki (1673-1751) wojewoda kijowski, poznański, hetman wielki koronny, kasztelan
- Józef Potocki (ok. 1695-1764) starosta szczerzecki i czorsztyński, kasztelan lwowski
- Józef Potocki (ok. 1735–1802) poseł, starosta leżajski, krajczy koronny
- Józef Alfred Potocki (1895-1968) dyplomata
- Józef Felicjan Potocki (zm. 1723) rotmistrz, poseł, strażnik wielki koronny
- Józef Mikołaj Potocki (1862-1922) ziemianin, polityk, podróżnik, myśliwy, kolekcjoner
- Józef Stanisław Potocki (zm. 1722) rotmistrz wojsk koronnych, kasztelan kijowski
- Karol Potocki(zm. 1674) – podczaszy podolski i podkomorzy bracławski.
- Krzysztof Potocki (ok. 1600-1675) działacz kalwiński, poseł, podczaszy litewski
- Leon Potocki (1799–1864) pamiętnikarz, powieściopisarz, powstaniec 1830
- Marian Potocki (zm. po 1777) kasztelan lubaczowski, marszałek halicki konfederacji radomskiej i barskiej
- Maurycy Stanisław Potocki (1894-1949) właściciel Jabłonny
- Michał Potocki(zm. 1749) starosta krasnostawski, pisarz polny koronny, wojewoda wołyński
- Mieczysław Potocki (1799-1878) magnat, awanturnik
- Mikołaj Potocki (zm. 1572) rotmistrz, dworzanin królewski, strażnik polny koronny, starosta Chmielnicki, kamieniecki
- Mikołaj Potocki (ok. 1593-1651) kasztelan krakowski, hetman wielki koronny
- Mikołaj Potocki (ur. 1626) generał ziem podolskich, komendant Kamieńca
- Mikołaj Bazyli Potocki (1706?-1782) starosta kaniowski
- Oswald Potocki (1866-1920) działacz społeczno-narodowy, wiceprezes Towarzystwa Naukowego
- Paweł Potocki (zm. 1675) dworzanin królewski, poseł, kasztelan kamieniecki, historyk
- Piotr Potocki (zm. 1648) rotmistrz wojsk koronnych, starosta śniatyński
- Piotr Potocki (zm. 1657) rotmistrz wojsk koronnych, starosta kamieniecki, latyczowski i czerkaski, wojewoda bracławski
- Ignacy Roman Potocki (1750-1809) marszałek litewski, działacz polityczny, oświatowy i wolnomularski
- Roman Potocki (1852-1915) trzeci ordynat łańcucki
- Seweryn Potocki (1762-1829) poseł, rosyjski tajny radca i członek Rady Państwa
- Stanisław Rewera Potocki (ok. 1589-1667) wojewoda krakowski, hetman wielki koronny
- Stanisław Potocki (1607–1647) pułkownik wojsk koronnych, komisarz do spraw kozackich
- Stanisław Potocki (1659–1683) starosta halicki i kołomyjski, rotmistrz i pułkownik jazdy
- Stanisław Potocki (1698-1760) starosta halicki, wojewoda smoleński, kijowski, poznański, leżajski
- Stanisław Potocki (1776-1830) generał piechoty, senator-wojewoda Królestwa Polskiego
- Stanisław Kostka Potocki (1755-1821) polityk, pisarz, teoretyk i mecenas sztuki, działacz wolnomularski
- Stanisław Szczęsny Potocki (1753-1805) marszałek konfederacji targowickiej
- Stanisław Władysław Potocki (zm. 1732) strażnik wielki litewski, wojewoda bełski
- Stanisław Antoni Potocki (1837-1884) działacz społeczny, współzałożyciel uzdrowiska w Rymanowie
- Stefan Potocki (ok. 1568-1631) starosta feliński i kamieniecki, wojewoda bracławski
- Stefan Potocki (ok. 1624-1648) starosta niżyński, dowódca wyprawy na Zaporoże
- Stefan Aleksander Potocki (zm. 1726) strażnik koronny, wojewoda bełski
- Stefan Potocki (zm. 1730) referendarz, marszałek nadworny koronny
- Teodor Potocki (1730-1812) konfederat barski, generał major wojsk koronnych, wojewoda bełski
- Teodor Andrzej Potocki (1664-1738) biskup chełmiński, warmiński, prymas Polski
- Tomasz Aleksander Potocki (1809-1861) ziemianin, oficer, działacz społeczny, ekonomista, publicysta
- Tomasz Ludwik Potocki (1860-1912) współtwórca podstaw finansowych Teatru Polskiego w Warszawie
- Walentyn Potocki (1720-1749) zmienił wyznanie z katolicyzmu na judaizm, zginął spalony żywcem na stosie (postać fikcyjna ?)
- Wincenty Potocki (zm. 1825) podkomorzy koronny, generał-lejtnant wojsk koronnych, poseł, kolekcjoner
- Włodzimierz Potocki (1789-1812) pułkownik artylerii konnej
Zamki, pałace, dwory i parki[edytuj | edytuj kod]
w Małopolsce[edytuj | edytuj kod]
Pałac w Józefowie nad Wisłą
Dwór Potockich na Olszy w Krakowie
Ruiny zamku Tenczyn w Rudnie
w Małopolsce Wschodniej, na Podolu i Wołyniu[edytuj | edytuj kod]
Ruiny zamku z XVII wieku w Złotym Potoku
Zamek w Łańcucie (od 1816 r.)
Zrujnowany zamek w Pomorzanach
Ruiny zamku w Czernelicy
Ruiny zamku w Buczaczu
Pałac w Daszowie
Nowy Pałac Potockich w Tulczynie
Brama pałacu w Stanisławowie
Pałac w Niemirowie (nie istnieje)
Pałac w Antoninach (nie istnieje)
Ruiny zamku w Paniowcach
Inne:
- Zamek Rewery Potockiego na przedmieściu Siółki (Podhajce) (nie istnieje)
- Zamek w Kuryłówce
W pozostałych regionach[edytuj | edytuj kod]
Pałac w Wysokich
Pałac Olgi Potockiej w Odessie
Pałac Aleksandra Potockiego w Odessie
Pałac Bolesława Potockiego w Odessie
Pałac w Paryżu
Pałac w Hamburgu (nie istnieje)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Łojek J. (1983, wyd. II), Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Potockich z Tulczyna 1799-1921, Lublin, Wydawnictwo Lubelskie, ISBN 83-222-0119-2.
- ↑ Jerzy Urwanowicz. Marian Wolski, Potoccy herbu Pilawa do początku XVII wieku. Studium genealogiczno-własnościowe, „Societas Vistulana”, Kraków 2013, ss. 438. Recenzje. 2014, s. 261.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sadok Barącz: Legenda rodowa Potockich. W : Pamiątki miasta Stanisławowa. Lwów : Nakładem Konwentu WW. OO. Dominikanów w Podkamieniu, 1858, s. 4–5.
- Herbarz polski Kaspra Niesieckiego powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza. T. VII. Lipsk : Breitkopf i Haertel, 1841, s. 427–467.