Rynek w Sanoku

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Rynek
Ilustracja
Rynek w Sanoku - widok na pierzeje wschodnią i południową, w tym stary ratusz i klasztor franciszkański
Państwo  Polska
Miejscowość Sanok
Położenie na mapie Sanoka
Mapa lokalizacyjna Sanoka
Rynek
Rynek
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Rynek
Rynek
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa lokalizacyjna województwa podkarpackiego
Rynek
Rynek
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa lokalizacyjna powiatu sanockiego
Rynek
Rynek
Ziemia49°33′40,0″N 22°12′25,0″E/49,561111 22,206944
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Zachodnia część rynku
Kamienice na północnej pierzei rynku
Wschodnia pierzeja ze starym ratuszem

Rynek w Sanoku – kwadratowy rynek w dzielnicy Śródmieście miasta Sanoka[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Został wytyczony przez władze austriackie po przebudowie miasta w 1786. Pierwotny plan zabudowy rynku powstał w II poł. XIV wieku podczas lokacji miasta w 1339. Przywilej lokacyjny wydany przez księcia Jerzego nakazywał m.in. wzniesienie przez wójta ratusza oraz kramów kupieckich. Dokument ten potwierdził następnie król Kazimierz Wielki w 1366. Późnośredniowieczny rynek sanocki był o wymiarach 20 na 20 prętów (81 × 81 metrów).

Przez kilka wieków rynek służył celom gospodarczym i wojskowym. W każdą środę i piątki odbywały się na nim targi oraz coroczne jarmarki. Okalające sanocki rynek kamienice powstały pod koniec XVIII i początku XIX wieku. W tym czasie mieściły się w nich karczmy i domy zajezdne, zaś ich właścicielami byli głównie Żydzi[2].

Na początku 1895 na terenie rynku została wykopana studnia o większej głębokości (dotychczasowa 28-metrową została powiększona do 52 m – tym samym jej dno było położone niżej od poziomu rzeki San przebiegającej pod sanockim zamkiem[3]. Studnia istniała w późniejszych latach[4].

W XIX wieku nosił nazwę Plac Misjonalny[5]. Podczas II wojny światowej w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944 plac przemianowano na Ringplatz oraz Adolf Hitler Platz[6][7][8][9].

W okresie PRL istniała nazwa Plac Rewolucji Październikowej. Na Placu Rewolucji Październikowej funkcjonował dworzec autobusowy PKS, z dniem 10 września 1967 przeniesiony w miejsce przed budynek dworca kolejowego Sanok[10]; zaś przystanki MKS zostały wówczas przeniesiony na Plac Pokoju – zmiany te zostały spowodowane remontem kapitalnym placu[11]. W 1973 na placu została zainstalowana fontanna z kolorowym podświetleniem, wykonana w czynie społecznym przez załogę MPGK[12]. W okresie PRL pod numerem 24 działał Powiatowy Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku „Wierchy”[13][14] do 1989. W czasie PRL na placu była umieszczona kilkumetrowa palma[15]. 27 kwietnia 1986 sanocki Rynek był główną areną Turnieju Miast „Sanok - Bolesławiec”, zakończonego wynikiem 2:4[16][17].

W grudniu 1989 uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Sanoku Plac Rewolucji Październikowej został przemianowany na Rynek[18][19][20] [21].

Zwyczajowo plac jest określany jako „Duży Rynek w Sanoku” w odróżnieniu do „Małego Rynku” tj. Placu św. Michała[22].

Obecna długość każdego z boków rynku wynosi 100 m. Plan zabudowy rynku zgodny jest z średniowieczną tradycją wynikającą z prawa magdeburskiego, tj. prostokątnym placem z ratuszem, kościołem usytuowanym przy ulicy wychodzącej z narożnika rynku oraz dwiema ulicami wyprowadzonymi od każdego z boków rynku. Lustracja przeprowadzona w 1765 podaje, że ratusz w Sanoku był drewniany o dwóch kondygnacjach, został zbudowany w 1756 po kolejnym pożarze. Przeznaczony był dla sądów miejskich, propinacji i rzeźników. Ratusz ten spłonął w 1782.

Zarys położenia poprzedniego ratusza został odwzorowany na bruku rynku po rewitalizacji. W wyniku konkursu na projekt rewitalizacji w grudniu 2004 wygrała go firma Neoinwest z Kielc[23]),

Elementami zabudowy rynku jest klasztor i kościół OO. Franciszkanów, sprowadzonych do Sanoka ze Lwowa przez księcia Władysława Opolczyka w 1377. Jest położony jest przy południowo-wschodniej pierzei rynku. W przeszłości był wielokrotnie przebudowywany, a jego obecny kształt architektoniczny pochodzi z 1886.

We wschodniej pierzei rynku znajduje się eklektyczny ratusz miejski przy ul. Rynek 16. Powstał na przełomie XIX i XX w. w wyniku wykupienia przez władze miasta domów o numerach 12 (w 1881), 13 i 14 (w 1908) i opracowaniu przez Władysława Beksińskiego tym budynkom jednolitej fasady[24]. W kolejnych latach ratusz był wielokrotnie przebudowywany. Od północnej strony do ratusza przylega kamienica przy ul. Rynek 14, a od południowej – kamienica przy ul. Rynek 18.

Przy zachodniej pierzei rynku w dawnym gmachu rady powiatowej pochodzącym z 1870 mieści się obecnie urząd rady miejskiej i burmistrza Sanok. Obiekt ten połączony jest z wybudowanym w latach 1965–1967 ubiegłego wieku budynkiem, w którym obecnie mieści się starostwo powiatowe. Przy północnej pierzei rynku znajduje się budynek Archiwum Państwowego, w którym do 1939 mieściła się synagoga Klaus Sadogóra.

W latach 1969–1971 plac rynku został zrekonstruowany za sprawą Prezydium Miejskiej Rady Narodowej[25]. Od 1998 zarząd nad Rynkiem sprawuje miasto Sanok[26].

W 1993 w wyniku przetargu pierwotnie wybrano projekt nowego zagospodarowania rynku w postaci umieszczenia na nim m.in. amfiteatru[27], który nie został zrealizowany.

Z południowo-wschodniego narożnika rynku wychodzą ulice Franciszkańska oraz Schody Franciszkańskie, z południowo-zachodniego narożnika ulica Jana Grodka przy której znajduje się sanocka fara i ul. 3 Maja, z narożnika północno-wschodniego ulica Zamkowa prowadząca do zamku królewskiego oraz Schody Balowskie, a z narożnika północno-zachodniego ulice Cerkiewna prowadząca do katedry prawosławnej i Łazienna. Od strony północno-wschodniej rynek styka się z placem św. Jana.

Na czas od 2001 zaplanowano w centrum Sanoka prace remontowe i zmierzające do przebudowy, w tym rynku[28]. Od listopada 2005 do grudnia 2007 wykonano projekt „Rewitalizacja Rynku i Placu Św. Jana” obejmujący przede wszystkim ich przebudowę, remont wybranych elewacji, modernizację sieci wodociągowej, kanalizacji sanitarnej i deszczowej, instalację oświetlenia (lampy i światła powierzchniowe) oraz wyłożenie kostki brukowej[29]. Przebudowa rozpoczęła się w styczniu 2007 roku[30].

Rynek nadal służy jako miejsce parad i przysiąg wojskowych bądź policyjnych. 8 grudnia 2007, po wielu latach nieobecności, odbyła się na placu przysięga wojskowa 210 żołnierzy 21. Brygady Strzelców Podhalańskich[31].

Obiekty zabytkowe i zabudowa[edytuj | edytuj kod]

W obrębie Rynku, w tym ulicy Rynek, znajdują się budynki uznane za zabytkowe. Wynikiem działań Komisji Opieki nad Zabytkami, powstałej przy oddziale PTTK w Sanoku, w 1978 umieszczono na fasadzie jednej z kamienic (nr 20) tablicę informującą o zabytkowym charakterze zabudowy[32].

W 1972 domy pod ówczesnymi numerami ulicy 9, 8, 10, 11, 12, 15, 17, 20, 22, 23, stanowiące domy (kamienice), zostały włączone do uaktualnionego wówczas spisu rejestru zabytków Sanoka[33]. Do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015, zostały wpisane budynki pod numerami 1, 5, 7, 9, 10 (kamienica), 10 (synagoga), 11, 12, 14, 16, 18, 20, 21, 22, 23 ulicy[34]. Do wykazu zabytków prowadzonych przez Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków zostały wprowadzone:

Pod numerem 15 przed 1914 mieściła się pracownia i skład obuwia[52]. W okresie PRL przy Placu Rewolucji Październikowej 12 działał Zespół Adwokacki nr 1 w Sanoku, funkcjonujący w ramach Izby Adwokackiej w Rzeszowie[53].

Do gminnej ewidencji zabytków zostały wpisane budynki przy ulicy Rynek pod numerami: 1, 5, 7, 9, 10, 11, 12[54].

Pomniki i upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

  • Na rynku przed kamienicą przy ul. Rynek 14 znajdują się dwie ławeczki z tabliczkami upamiętniającymi literatów pochodzących z Sanoka[55]:
    • Ławka z tabliczką upamiętniającą Kalmana Segala (1917-1980). Została odsłonięta w październiku 2007[56][57].
    • Ławka z tabliczką upamiętniającą Mariana Pankowskiego (1919-2011). Została odsłonięta 9 listopada 2011 w 90. rocznicę urodzin Mariana Pankowskiego przez jego bratową Jadwigę[58].
  • Na rynku przed kamienicą przy ul. Rynek 14 znajduje się pomnik upamiętniający artystę malarza i rodowitego sanoczanina Zdzisława Beksińskiego (1929–2005). Autorem rzeźby był Adam Przybysz[59]. Pomnik został odsłonięty 19 maja 2012.

Wydarzenia[edytuj | edytuj kod]

  • Wiosną 1946 Sanok był miejscem publicznych egzekucji na żołnierzach NSZ. 4 czerwca 1946 w południowo-zachodniej pierzei rynku został powieszony chor. Henryk Książek[60].
  • Od kwietnia 2008 w obszarze rynku działa w Sanoku pierwszy bezpłatny bezprzewodowy internet. Pierwszy hotspot w Sanoku zainstalowano na szczycie ratusza miejskiego. Aby móc skorzystać z bezprzewodowego internetu musimy posiadać komputer wyposażony w kartę WiFi.

Odniesienia w sztuce i kulturze[edytuj | edytuj kod]

  • W sąsiedztwie ratusza i kościoła Franciszkanów stoi żydowska kamienica, w której mieścił się oddział Banku Wiedeńskiego (Hasek, Banku Krakowskiego). Stacjonował tam sztab Żelaznej Brygady, w skład której wchodził batalion 91. pułku piechoty z Czeskich Budziejowic. Służbę odbywał tu Józef Szwejk podczas pobytu w Sanoku[61].
  • Kalman Segal. Nad dziwną rzeką Sambation. 1957; Dolina zielonej pszenicy. 1964; Śmierć archiwariusza. 1967; Miłość o zmierzchu. 1962.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ O dzielnicy. sanoksrodmiescie.pl. [dostęp 2015-08-20].
  2. ↑ Tomasz Opas, Obszar i zabudowa, W czasach zaborów i niewoli, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 299.
  3. ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 4 z 17 lutego 1895. 
  4. ↑ Augustyn Ciulik. W 20 rocznicę krwawej demonstracji w Sanoku. „Nowiny Rzeszowskie”, s. 3, Nr 66 z 7 marca 1950. 
  5. ↑ Tomasz Opas, Obszar i zabudowa, W czasach zaborów i niewoli, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 293.
  6. ↑ Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1940, s. 36.
  7. ↑ Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1942, s. 80.
  8. ↑ Franciszek Oberc. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Okupacyjna administracja Sanoka 1939–1944. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 97, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  9. ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 140, 258. ISBN 978-83-60380-26-0.
  10. ↑ Komunikat PKS. „Nowiny”, s. 5, Nr 214 z 8 września 1967. 
  11. ↑ Komunikat PKS. „Nowiny”, s. 5, Nr 215 z 9 i 10 września 1967. 
  12. ↑ Sanok pięknieje. „Nowiny”, s. 1, Nr 147 z 30 maja 1973. 
  13. ↑ Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1969, s. 341.
  14. ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 248, 252. ISBN 978-83-60380-26-0.
  15. ↑ Dom rodzinny. Dzieciństwo i lata szkolne. W: Czesława Kurasz: Niczego nie żałuję. Wspomnienia. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2015, s. 28. ISBN 978-83-61043-23-2.
  16. ↑ Turniejowe emocje już za nami. „Nowiny”, s. 1-2, Nr 99 z 28 kwietnia 1986. 
  17. ↑ Turniej... turniej... i po turnieju. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1-2, 5, Nr 14 (377) z 10-20 maja 1986. 
  18. ↑ Nowe nazwy sanockich ulic. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 13 (484) z 1–10 maja 1989. 
  19. ↑ Nowe nazwy sanockich ulic. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1, 2, Nr 32 (503) z 20-30 listopada 1989. 
  20. ↑ Ulice zmieniają patronów. „Nowiny”, s. 5, Nr 2 z 2 stycznia 1990. 
  21. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 310, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  22. ↑ Agata Skowrońska-Wydrzyńska, Maciej Skowroński: Sanok. Zabytkowa architektura miasta. Sanok: San, 2004, s. 1. ISBN 83-919725-2-6.
  23. ↑ Zbigniew Osenkowski. Kalendarium sanockie 2001–2004. „Rocznik Sanocki”. IX, s. 446, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  24. ↑ Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 374
  25. ↑ Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991, s. 38.
  26. ↑ Zbigniew Osenkowski, Kalendarium sanockie 1995-2000, Rocznik Sanocki Tom VIII – Rok 2001, Sanok 2001, s. 344.
  27. ↑ Co dalej z koncepcją zagospodarowania rynku?. „Tygodnik Sanocki”, s. 8, 14, Nr () z 5 maja 1993. 
  28. ↑ Z deptakiem i fontanną. „Tygodnik Sanocki”. Nr 27 (504), s. 2, 6 lipca 2001. 
  29. ↑ Urząd Miasta Sanoka
  30. ↑ Waldemar Och, Kalendarium sanockie 2005-2010, Rocznik Sanocki, Tom X, Rok 2011, Sanok 2011, s 267.
  31. ↑ Waldemar Och. Kalendarium sanockie 2005-2010. „Rocznik Sanocki 2011”, s. 271, 2011. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  32. ↑ Krzysztof Prajzner. Pamiątkowa tablica znów na fasadzie budynku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 12 (1315), s. 4, 24 marca 2017. 
  33. ↑ Artur Bata. Działalność Powiatowego Konserwatora Zabytków w Sanoku w 1972 r.. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 17-18, s. 92, 1973. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. 
  34. ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 2, 3. [dostęp 2016-10-19].
  35. ↑ Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984. Sanok: 1986, s. 169, 180.
  36. ↑ Straż Miejska w Sanoku. sanok.pl. [dostęp 2016-07-14].
  37. ↑ Czesław Skrobała. Sanocki marchand?. „ Podkarpacie”, s. 7, Nr 42 z 22 października 1981. 
  38. ↑ Jan Grygiel. Pasja i upór. „Nowiny”, s. 4, Nr 106 z 7-8 maja 1988. 
  39. ↑ a b Wiersz Janusza Szubera pt. Rynek 14/1Rynek 14/1, zob. Janusz Szuber: Rynek 14/1. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2016, s. 6. ISBN 978-83-08-06197-8.
  40. ↑ Kontakt. karczmasanok.pl. [dostęp 2017-12-21].
  41. ↑ Kontakt. rigsanok.pl. [dostęp 2017-12-25].
  42. ↑ Nowa placówka archiwalna. „Tygodnik Sanocki”. Nr 39 (464), s. 5, 29 września 2000. 
  43. ↑ Maria Tarnawska. Z dziejów Miejskiego Prywatnego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Sanoku w latach 1923-1934. „Rocznik Sanocki”. VII, s. 189, 1995. 
  44. ↑ Z kroniki parafialnej.... „Słówko”. Nr 8 (4), s. 2, 1996. Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Sanoku. 
  45. ↑ Franciszkański Ośrodek Rehabilitacji dla Dzieci i Młodzieży. „Słówko”. Nr 7, s. 1-2, 13 lutego 2000. Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Sanoku. 
  46. ↑ Kinga Aleksandrowicz-Kostępska: Sanoccy Franciszkanie zapraszają na warsztaty tworzenia ozdób, upominków i podarków świątecznych. turystyka.wrotapodkarpackie.pl, 2014-11-12. [dostęp 2017-05-07].
  47. ↑ Jolanta Ziobro. Chłopcy, pamiętamy.... „Tygodnik Sanocki”, s. 9, Nr 22 (1171) z 30 maja 2014. 
  48. ↑ Jolanta Ziobro. Sanok pokłonił się Niezłomnym. „Tygodnik Sanocki”, s. 4, Nr 23 (1172) z 6 czerwca 2014. 
  49. ↑ Syn Antoniego Żubryda: Pierwszy raz udało się przebić przez wewnętrzny opór. esanok.pl, 5 czerwca 2014. [dostęp 8 czerwca 2014].
  50. ↑ Maria Łapiszczak, Borys Łapiszczak: Sanok i dawne województwo rzeszowskie na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. VI. Sanok: Poligrafia, 2003, s. 4. ISBN 83-915388-3-4.
  51. ↑ Stefan Stefański. Pan Stefański opowiada. Bramy naszych kamieniczek. „Tygodnik Sanocki”. 15 (231), s. 6, 12 kwietnia 1996. 
  52. ↑ Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi. Lwów: 1912, s. 625.
  53. ↑ Wykaz zespołów adwokackich i lista adwokatów w PRL według stanu na dzień 31 maja 1960 r. Izba Łódzka. „Palestra”. Nr 4/7-8 (31-32), s. 21, 1960. 
  54. ↑ Burmistrz miasta Sanok. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w dzielnicy Śródmieście m. Sanoka o nazwie „Śródmieście - II”. Edycja do wyłożenia do publicznego wglądu. bip.um.sanok.pl, Luty 2014. [dostęp 30 września 2014].
  55. ↑ Ławeczki poświęcone słynnym sanockim literatom (pol.). www.sanok.pl. [dostęp 2012-07-21].
  56. ↑ Ławeczka Segala – już na Rynku (pol.). biblioteka.sanok.pl. [dostęp 2013-09-22].
  57. ↑ Ławeczka Kalamana Segala (pol.). gazeta.pl, 2013-09-19. [dostęp 2013-09-22].
  58. ↑ Ławeczka Pankowskiego (pol.). isanok.pl, 2013-09-19. [dostęp 2013-09-22].
  59. ↑ Pomnik Zdzisława Beksińskiego na sanockim Rynku (pol.). podkarpackie.pl/. [dostęp 2012-07-12].
  60. ↑ Wiosną i latem 1946 r. władza ludowa zastosowała rewolucyjny środek zastraszania – egzekucje publiczne. W Sanoku 24 maja 1946 r., na stadionie miejskim, zostali straceni Władysław Kudlik i Władysław Skwarc, partyzanci z oddziału Żubryda.” [w:] Waldemar Paruch, Stefan Pastuszka, Romuald Turkowski. Dzieje i przyszłość polskiego ruchu ludowego, 2002. t. 2, s. 82; „W dwa dni później podobne widowisko urządzono w Sanoku na rynku, gdzie stracono chor. Henryka Książka”. [w:] Józefa Huchlowa. Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, 2000. t. 6, część 2., s. 826
  61. ↑ „Na rynku, w Polsce Ludowej zwanym oficjalnie placem Rewolucji Październikowej, a nieoficjalnie rynkiem, w sąsiedztwie ratusza i kościoła Franciszkanów wciąż jeszcze stoi o własnych siłach żydowska kamienica, w której mieścił się oddział Banku Wiedeńskiego (Hasek, Banku Krakowskiego). Stacjonował tam sztab Żelaznej Brygady, w skład której wchodził batalion 91. Pułk, dopóki ni z tego ni z owego nie przybyły do Sanoka rezerwy dywizji hanowerskiej pod dowództwem pułkownika o tak ponurym spojrzeniu, że dowódca brygady stracił ostatecznie głowę” [w:] Antoni Kroh. O Szwejku i o nas. 2002. s. 75, op. cit. Jaroslav Hašek. Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej. s. 199, 203. wyd. 1980.
p • d • e
Ulice i place w Sanoku
Ulice Herb Sanok
Place
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rynek_w_Sanoku&oldid=57860591”