Stanisław Tym

Stanisław Tym
Stanisław Tym w 2010
Imię i nazwisko	Stanisław Aleksy Tym
Data i miejsce urodzenia	17 lipca 1937 Małkinia Górna
Zawód	aktor, felietonista, reżyser, satyryk, komediopisarz
Lata aktywności	od 1958
Odznaczenia

Stanisław Aleksy Tym (ur. 17 lipca 1937 w Małkini Górnej) – polski satyryk, aktor, komediopisarz, reżyser i felietonista.

Życiorys

W latach 50. XX wieku studiował w Warszawie, m.in. chemię na Politechnice Warszawskiej, przetwórstwo na SGGW, a także na Wydziale Aktorskim PWST. W czasie studiów pisał teksty i występował w kabaretach studenckich. Był też bramkarzem i szatniarzem w klubie Stodoła. W latach 1960–1972 był aktorem, autorem i reżyserem warszawskiego Teatru STS, oraz Kabaretu Owca. W latach 1984–1986 dyrektor Teatru Dramatycznego w Elblągu.

Autor wielu sztuk teatralnych, skeczy (jednym ze słynniejszych jest Ucz się Jasiu w wykonaniu Jana Kobuszewskiego, Wiesława Gołasa i Wiesława Michnikowskiego, prezentowany w kabarecie „Dudek”) i słuchowisk radiowych, a także scenariuszy do filmów Stanisława Barei, w których również występował i był współreżyserem. Odtwórca roli kaowca w filmie Marka Piwowskiego Rejs. Współautor i aktor kabaretów Owca, Dudek, Lopek i Wagabunda.

Cenzura komunistyczna

W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Nazwisko Stanisława Tyma znajdowało się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 listopada 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko satyryka oraz następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”.

Okres po upadku PRL

W drugiej połowie lat 90. pisał felietony do tygodnika „Wprost”, dziennika „Rzeczpospolita”, obecnie stały felietonista „Polityki”.

Laureat wielu nagród, m.in. za najlepszy scenariusz do filmu Rozmowy kontrolowane na FPFF w Gdyni w 1992, Nagrody Kisiela dla najlepszego publicysty w 1998, nagrody telewizyjnego Pegaza „za poczucie humoru i przenikliwość umysłu” w 2002.

W 2005 ukazał się zbiór jego tekstów i rysunków pt. Mamuta tu mam (który jest palindromem). Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010.

Ma brata, Antoniego, który zagrał epizodyczne role w filmach Miś (1980) i Ryś (2007).

Filmografia

Filmy fabularne
Rok	Tytuł	Reżyser	Rola
1959	Cafe pod Minogą	Bronisław Brok	powstaniec lejący zupę
1960	Nikt nie woła	Kazimierz Kutz
1961	Kwiecień	Witold Lesiewicz	sanitariusz
1962	Jutro premiera	Janusz Morgenstern	aktor
1964	Pingwin	Jerzy Stefan Stawiński	Osetnik
1965	Walkower	Jerzy Skolimowski	pracownik
1966	Bariera		kelner
1967	Paryż – Warszawa bez wizy	Hieronim Przybył	żołnierz
1970	Rejs	Marek Piwowski	kaowiec
	Dziura w ziemi	Andrzej Kondratiuk	uczestnik narady
1972	Poszukiwany, poszukiwana	Stanisław Bareja	urzędnik
1974	Nie ma róży bez ognia		Zenek
1975	Niespotykanie spokojny człowiek		kapitan Tadeusz Zwoźniak
1976	Brunet wieczorową porą		lakiernik Lucek
	Smuga cienia	Andrzej Wajda	kupiec Jacobus
1978	Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz	Stanisław Bareja	dwie role: Tadeusz Dudała; Szymek
1980	Miś		dwie role: Ryszard Ochódzki; węglarz Stanisław Paluch
1981	Wojna światów – następne stulecie	Piotr Szulkin	cenzor
1991	Rozmowy kontrolowane	Sylwester Chęciński	Ryszard Ochódzki
1993	Uprowadzenie Agaty	Marek Piwowski	bezdomny
1999	Czy można się przysiąść	Tomasz Tryzna	mecenas
2003	Baśń o ludziach stąd	Władysław Sikora	prezes
2004	Iniemamocni	Waldemar Modestowicz	Gilbert Huph (dubbing)
2007	Ryś	on sam	Ryszard Ochódzki
2012	Renifer Niko ratuje brata	Dariusz Błażejewski	renifer Tobiasz (dubbing)
Seriale telewizyjne
1970	Przygody psa Cywila	Krzysztof Szmagier	zbieg (odc.5)
1975	40-latek	Jerzy Gruza	Stasiek (odc.4-6)
1993	40-latek. 20 lat później		ekspert (odc.3-4,6)
1994	Bank nie z tej ziemi	Waldemar Dziki	mężczyzna
1995	Z pianką czy bez	Sylwester Chęciński; Grzegorz Warchoł	Arden (odc.2-3)
2008-2009	Tylko miłość	różni	Sztern, ojciec Doroty i Sylwii
2008	Niania	Jerzy Bogajewicz	Czesław (odc.98, 107, 109)
2010	Spadkobiercy	Dariusz Kamys	pastor Bishop
2013	Lekarze	Marcin Wrona	Walery (odc.25)

Reżyseria

• 1998: Rozmowy przy wycinaniu lasu
• 2007: Ryś

Scenarzysta

• 1976: Brunet wieczorową porą (pod pseudonimem Andrzej Kill)
• 1978: Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?
• 1981: Miś
• 1991: Rozmowy kontrolowane
• 1998: Rozmowy przy wycinaniu lasu
• 2007: Ryś

Stanisław Tym w Loży Ekspertów zielonogórskiego Festiwalu Kabaretu, w 2005

Stanisław Tym i Zofia Merle na Festiwalu Kabaretu w Zielonej Górze, w 2007

Stanisław Tym i Zofia Merle w Loży Ekspertów Festiwalu Kabaretu w Zielonej Górze, w 2007

Ciekawostki

• W filmie Rejs Stanisław Tym grając Kaowca wypowiada w słynnym monologu swoją prawdziwą datę i miejsce urodzenia:

Znamy się mało... więc może ja bym powiedział parę słów o sobie – najpierw. Urodziłem się... urodziłem się w Małkini, w 1937 roku, w lipcu. Znaczy, w połowie lipca... właściwie w drugiej połowie lipca, właściwie... dokładnie 17 lipca. No... to tyle może o sobie – na początek... Czy są jakieś pytania?

• 17 lipca urodziny obchodzi także Ryszard Filipski, aktor, z którego Bareja i Tym kpili z powodu jego nacjonalistyczno-komunistycznych przekonań i zaangażowania politycznego po stronie PZPR:
  • W filmie Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz Tadeusz Dudała (bohater kreowany przez Tyma) mówi do dyrektora Krzakoskiego (Krzysztof Kowalewski): "Mogę ci tylko zdradzić jego inicjały – R.F." "eref-66" był to jednoosobowy teatr Filipskiego, którego monodram Ja i mój brat wywołał falę krytyki i oskarżeń o antysemityzm. Kpiną z Filipskiego jest także to, że filmowy bohater o inicjałach "R. F." ma być remedium na kłopoty dyrektora Krzakoskiego, a Filipski słynął z wygłaszania szumnych deklaracji bardziej niż z dyskretnych działań.
  • Z filmu Miś cenzura nakazała usunięcie nazwiska tego aktora ze sceny relacjonowania przez Ochódzkiego Oli rozmowy z "reżyserem Polańskim". W oryginale Ochódzki mówił: "Oni wszyscy powariowali. Filipskiego chcą ze mnie zrobić!" co zostało zamienione na znaną dziś wersję: "Fronczewskiego chcą ze mnie zrobić!"
• W komedii Poszukiwany, poszukiwana to ręce Stanisława Tyma pieczętują obrazy na początku filmu.
• Ze względu na prywatny spór z Bareją, scenariusz do Bruneta wieczorową porą podpisał jako Andrzej Kill i zrezygnował z głównej roli Michała Romana.
• Postać zniewieściałego kombinatora Malinowskiego (w tej roli Wiesław Gołas), dokonującego zamiany mieszkań, pojawiającą się w Nie ma róży bez ognia Tym stworzył dla potrzeb kabaretu "Dudek". W skeczu pt. Karolkowa niejaki Witold Kocibrzycki (także Gołas) próbował wymóc na kierowniku referatu w spółdzielni (Wiesław Michnikowski) zamianę mieszkania "w związku z przebudową ulicy Karolkowej". Z "Dudka" do scenariuszy filmowych Tyma przeniknęła także postać majstra-mentora (Jan Kobuszewski) pouczającego młodego pracownika o meandrach zawodu (skecz Ucz się Jasiu i film Brunet wieczorową porą).

Bibliografia

• Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015, s. 201. ISBN 978-83-61344-70-4.

Linki zewnętrzne

• Stanisław Tym w bazie IMDb (ang.)
• Stanisław Tym w bazie Filmweb
• Stanisław Tym w bazie filmpolski.pl
• Stanisław Tym w bazie e-teatr.pl
• Stanisław Tym na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”