Westerplatte
.jpg)
Westerplatte – uformowany w latach 1845-47 półwysep (wcześniej wyspa) w Gdańsku, przy ujściu Martwej Wisły do Zatoki Gdańskiej[1].
W latach 1926–1939 eksklawa Rzeczypospolitej Polskiej wewnątrz terytorium Wolnego Miasta Gdańska, symbol wybuchu II wojny światowej. W okresie tym na terenie Westerplatte funkcjonowała Wojskowa Składnica Tranzytowa, której obrona we wrześniu 1939 stała się symbolicznym początkiem II wojny światowej oraz polskiego oporu przeciw agresji III Rzeszy. Miejsca związane z polem bitwy o Westerplatte zostały wpisane 1 września 2003 na listę Pomników historii[2].
Spis treści
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Westerplatte położone jest w północno-wschodniej części Gdańska, na Wyspie Portowej. Jest to niezamieszkany, zalesiony półwysep pomiędzy Zatoką Gdańską i zakolem Martwej Wisły, tzw. Zakrętem Pięciu Gwizdków. Szerokość półwyspu waha się od ok. 200 do ok. 500 metrów, długość wynosi ok. 2 kilometrów.
Według podziału administracyjnego Westerplatte należy do dzielnicy Przeróbka. Zostało przyłączone do Gdańska w 1814 roku[3]. Graniczy od południa z Wisłoujściem i Portem Północnym, a przez Martwą Wisłę z dzielnicą mieszkaniowo-przemysłową Nowy Port.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa Westerplatte (d. West Platte) pochodzi z języka niemieckiego. Wester to „zachodni”, a platte – „płyta” (w znaczeniu: „wyspa”). Westerplatte oznacza więc „zachodnią wyspę”[4]. Zgodnie z nazwą Westerplatte w XIX wieku było jeszcze wyspą, a określenie „zachodnia” służyło do odróżnienia wyspy od istniejącej wtedy również Ost Platte („wyspy wschodniej”), która z czasem połączyła się z lądem[5].
Nazwę zachowano, gdyż stała się symbolem walki o wolność.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Do 1939[edytuj | edytuj kod]
W maju 1734 wylądował tu 2,5 tysięczny francuski korpus interwencyjny hrabiego Ludwika de Plélo (który sam tam zginął), próbujący przełamać oblężenie Gdańska przez Rosjan w czasie wojny o sukcesję polską. W 1835 powstał pierwszy zakład kąpielowy z restauracją. Powstanie półwyspu przyczyniło się do szybkiego rozwoju kurortu. Było to najkrócej działające gdańskie kąpielisko. Przestało funkcjonować przed II wojną światową[6]. W 1880 Towarzystwo Żeglugowe "Weichsel" zakupiło część półwyspu, na którym urządziło przystań dla statków z Gdańska i zbudowało dom zdrojowy wraz z molo.
Z rąk niemieckich teren półwyspu Westerplatte udało się wykupić jesienią 1919 za sprawą Mieczysława Jałowieckiego, pierwszego przedstawiciela rządu Rzeczypospolitej w Wolnym Mieście Gdańsku[7]. 14 marca 1924 Rada Ligi Narodów przyznała Polsce teren na półwyspie Westerplatte, u ujścia kanału portowego do morza, naprzeciw przedmieścia Nowy Port. 31 października 1925 obszar na terenie Wolnego Miasta Gdańska na półwyspie Westerplatte został przekazany w bezterminowe i bezpłatne użytkowanie Polsce[8].
7 grudnia 1925 Liga Narodów przyznała Polsce prawo do utrzymania straży wojskowej na Westerplatte. Już 18 stycznia 1926 o godz. 14.00 przybył na trałowcu ORP Mewa pierwszy oddział i rozpoczął pełnienie służby wartowniczej. W latach 1926–1939 na terenie półwyspu funkcjonowała Wojskowa Składnica Tranzytowa.
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
25 sierpnia 1939 przybył do Gdańska z rzekomo kurtuazyjną wizytą (pod pretekstem awarii zapowiedzianego wcześniej innego, mniejszego okrętu) niemiecki pancernik szkolny „Schleswig-Holstein” (mimo przestarzałej konstrukcji był to bardzo silnie uzbrojony okręt przygotowany do ataku na Westerplatte, pod pokładem przewożący kompanię szturmową Kriegsmarine). W dniach 1–7 września 1939 miała miejsce obrona półwyspu pod dowództwem mjr. Henryka Sucharskiego (1–2 września) i jego zastępcy kpt. Franciszka Dąbrowskiego (2–7 września). W trakcie tych walk garnizon walczył samotnie i w okrążeniu wobec przeważających sił wroga. Po kapitulacji 10 października 1939 hitlerowcy przewieźli na Westerplatte polskich więźniów w celu uporządkowania terenu po walkach.
W marcu 1940 utworzono na Westerplatte podobóz (Abteilung Aussenstelle) obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Jego komendantami byli: SS-Hauptsturmführer Franz Christoffel, SS-Untersturmführer Paul Ehle i SS-Untersturmführer Kurt Mathesius. W maju 1941 zakończono prace rozbiórkowe na Westerplatte (częściowe rozebranie koszar) przez ostatnią grupę więźniów i rozwiązano obóz.
Po wojnie jesienią 1946 rozpoczęto rozminowywanie terenu półwyspu. Na miejscu Wartowni nr 5 ustawiono krzyż i tablicę z nazwiskami poległych, tworząc symboliczny cmentarz. Jednocześnie w budynku koszar detonowano niewybuchy, przyczyniając się do dewastacji obiektu. 2 lipca 1962 krzyż usunięto i postawiono na jego miejscu czołg T-34 z 1945 roku.
Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]
9 października 1966 odsłonięto tam 25-metrowy Pomnik Obrońców Wybrzeża autorstwa prof. Adama Haupta, ustawiony na 20-metrowym kopcu. Pomnik ten swoim kształtem przypomina wyszczerbiony bagnet wbity w ziemię. W czasie przebudowy terenu wyburzono znaczącą część ruin koszar; w 1967 przy poszerzaniu kanału portowego przesunięto na szynach w całości Wartownię nr 1.
12 czerwca 1987 miało tam miejsce spotkanie papieża Jana Pawła II z 38 westerplatczykami i młodzieżą. W maju 2011 roku, podczas prac przy budowie Trasy Sucharskiego, został odkryty nieznany, betonowy falochron albo pirs, który był oddalony od brzegu o kilkadziesiąt metrów[9].
Od zakończenia wojny na terenie Westerplatte stacjonują jednostki Wojska Polskiego.
Obiekty[edytuj | edytuj kod]
- Pomnik Obrońców Wybrzeża
- Cmentarzyk Poległych Obrońców Westerplatte
- Zachowane wartownie: Wartownia nr 1, Wartownia nr 3, Placówka Fort, Placówka Elektrownia
- Koszary
- Pomnik-napis Nigdy więcej wojny!
- Terminal promowy Westerplatte
- Kaszubski Dywizjon Straży Granicznej
- Punkt obserwacyjny 25 baterii artylerii stałej z lat 50. XX wieku.
- Pętla autobusowa
Westerplatte w kulturze[edytuj | edytuj kod]
- Wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego "Pieśń o żołnierzach z Westerplatte"
- Film fabularny Stanisława Różewicza Westerplatte z 1967
- Film fabularny Pawła Chochlewa Tajemnica Westerplatte z 2013
- Film dokumentalny na temat zlotu obrońców Westerplatte w 1988 w Gdańsku z udziałem 30 westerplatczyków
- Lwy Westerplatte, film dokumentalny autorstwa Krzysztofa Pulkowskiego z 1997
- Książka Melchiora Wańkowicza Westerplatte, 1959
- Paradokumentalny komiks wojenny Westerplatte: Załoga śmierci Mariusza Wójtowicz-Podhorskiego i Krzysztofa Wyrzykowskiego
- Książka Zbigniewa Flisowskiego Tu na Westerplatte, 1969
- Książka Rafała Witkowskiego, Westerplatte. Historia i dzień dzisiejszy, 1977
- Książka Mariusza Borowiaka, Westerplatte – w obronie prawdy, 2000
- Książka, monografia WST, Mariusza Wójtowicza-Podhorskiego, Westerplatte 1939. Prawdziwa historia, 2009.
- Utwór muzyczny (formacji Tormentia, pochodzący z płyty "Krew za Krew"), "Żołnierz Westerplatte", 2009
- Utwór muzyczny (rapera Emace, zbiór piosenek PNKB czyli Patriotyzm Na Kradzionym Bicie), "PNKB – Żołnierzom Westerplatte", 2011
Dojazd[edytuj | edytuj kod]
Połączenie z centrum Gdańska umożliwiają autobusy komunikacji miejskiej (linia nr 106, 138 i sezonowa 606) oraz tramwaje wodne linii F5.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Westerplatte w Gedanopedii [dostęp: 10.11.2015]
- ↑ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 sierpnia 2003 r. w sprawie uznania za pomnik historii, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
- ↑ Jednostki morfogenetyczne Gdańska
- ↑ Maria Malec: Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN, 2003, s. 259.
- ↑ Port Gdański. W: Franciszek Mamuszka: Gdańsk i okolice. Przewodnik. Wyd. I. Warszawa: Sport i Turystyka, 1990, s. 164. ISBN 83-217-2585-6.
- ↑ Westerplatte: kąpielisko, z którego zostały tylko pocztówki, historia.trojmiasto.pl, 28 czerwca 2010 [dostęp 2010-06-28].
- ↑ Cezary Tulin: Mieczysław Jałowiecki – mało znany "Bohater Westerplatte". zsomichow.pl. [dostęp 2014-09-20].
- ↑ Historia Westerplatte. Muzeum II Wojny Światowej.
- ↑ Westerplatte. Tam gdzie jest jezdnia, była plaża, trojmiasto.gazeta.pl, 11 maja 2011 [dostęp 2011-05-11].
| ||||||
